Legediaz hausnartzen, hezkidetzan sustatzen

Infografia: https://prezi.com/g_3xq2c_0hkh/present/?auth_key=m3ph5ln&follow=pcfgwfve_ekh

Legediaz hausnartzen hezkidetza sustatzen

Nire hezkuntza eremuari erreparatuz, hezkuntza ez-formalean jarduten dut asteburuetan, herriko 8 eta 12 urte bitarteko gaztetxoekin. Taldearen helburu nagusia, herrian dauden eskoletako haurren arteko harreman informalak euskaraz bermatzea da, egunerokotasunean euskara erabiltzea eta nola ez ongi pasatzea.

Aipaturiko hezkuntza ikuspegia oinarri izanik, aste honetan jorratu dugun legediaz hausnartzeko une iritsi da; Marko legalak EAEko hezkidetza prozesuan eta bereziki nire ingurune hurbilean duen eraginaz gogoeta egitekoa.

 Ikusi dugun legedia kontuan harturik, zer da zure ustez baliagarriena hezkidetzaren inguruko hezitzaile-lana justifikatzeko?

Nire iritziz, gaur egungo gizartean hezkidetzaren inguruko hezitzaile lanak behar beharrezkoak dira; izan ere, gizarte patriarkatu bat da gure sistemaren oinarri, horren isla dira: ikasketa arloan dagoen genero segregazioa, emakume erreferente ezak, indarkeria sexista, harreman afektibo sexualak ez dira libreki gozatzen, nortasuna askatasunean garatzeko …  hezkuntza sozializaziorako, garapenerako, eraikuntzarako eremu oso garrantzitsua da; beraz,  ezinbestekoa da eskola komunitatea osatzen duten eremu eta pertsona guztiek genero ikuspegia txertatzea eta berdintasunaren alde lan egitea eta prestakuntza izatea.

Ana Agirre Emakundeko prestakuntza arduraduna: "eskolak bizitzarako baliagarri diren balio guztiak integratu behar lituzke, bai emakumezko bai gizonezko generoari atxikitakoak. Eta denei eskaini behar zaizkie, neskei eta mutilei. Hori litzateke benetan aukera berdintasunerako heziketa eskaintzea".

Indarrean dagoen legedia nahikoa da? Badago aurrera eramateko asmorik? Badaude betetzeko eta lorpen mailak neurtzeko baliabide nahikorik?

Hezkidetza zehar lerro bihurtu zen 90ko hamarkadan eta, berez, lorpen handia zena (ikasgai guztiak genero ikuspegitik birplanteatzea eskatzen baitzuen), praktikan "inoren ardura ez izatea" bihurtu da. Denek onartzen dugu baina praktikan inork ez dio heltzen.

Beraz ez da nahikoa. Legeak diona eta errealitatean geratzen dena ez datoz bat. Hezitzaileen inplikazioa, aldatzeko nahia, beharrezkoak ikusten ditut bide honetan; egia da bai, tokian tokiko erakunde batzuk ahaleginak egiten ari direla, baina nire sentsazioa da, soilik ageriko curriculumari jartzen diogula arreta. Eta curriculum ezkutuak ahalegin berezia merezi du, eragin handia duelako, jarrera ez kontzienteak direlako azken finena, ikusten zailak. Eta sarri, gogorra egiten zaigu gure buruaz hausnartu eta kritika egitea.

Nire iritziz zenbait baliabide badaude baina ez dira nahikoak, eta aldaketa handienak esan bezala ageriko curriculumean gertatu dira. Sentsibilizazio kanpaina zein komunitate osoaren formakuntza behar beharrezkoak direla uste dut. Norbanakoan hasten delako aldaketa. Horrez gain esan beharra dago, funtsezkoa ikusten dudala baliabideak tokian toki testuinguruetara egokitzea, ezagutza komunitate hurbiletik plazaratzea. Gertukoa beti baita esanguratsuagoa.

Irakasle izateko formazio akademikoa eskatzen da, baina hezitzaile izateko bestelako formazioa ere behar da.

Nola ikusten duzu hezkuntza hezkidetzailearen etorkizuna epe laburrean? Eta ertainean?

Ezin nezake ezer iragarri ez epe labur zein ertainean. Izan ere, gure esku dagoen errealitate bat da,  tokian tokiko hezitzaileon esku. Horretarako, beharrezkoa izanik hezitzaileen prestakuntza. Azken finean, begiraleok eredu gara haurrentzat, helduen errepresentazioa gara. Horregatik, zer harreman eredu ari garen transmititzen aztertu behar dugu: begiraleen artean nola hitz egiten dugun, nola banatzen ditugun rolak eta ardurak … 

"Irakasleak, gelara sartzen denean, ez ditu liburuak edo kontzeptuak soilik eramaten. Kontzienteki aukeratu edo ez, irakaslea jarrera konkretu batzuekin doa gelara, balio jakin batzuk ditu, lehentasun batzuk, eta hori da transmititzen duena". Bea Ugarte Gasteizko Berritzeguneko aholkularia

Hala ere, esan beharra daukat, iraultza txikiak gertatzen ari direla eta hezkidetza jendartean gero eta ezagunago bilakatzen ari dela. Poliki-poliki bagoaz begiak irekitzen eta duen garrantziaz jabetzen. Berri oso ona da hori, batez ere, haurren ongizate eta gizarteko egoerari begira. 

HEZKIDETZAREN MARKO LEGALA, ZERTARAKO?

Legeak han eta hemen ditugu. Hezkuntza sistema, legez josita dago, baita hezkidetzari dagokionean ere.

 Eskoletan, ordea, lege hauen berririk badugu? Lege hauek aztertu ditugu? Zergatik ez da lege mailan onartutako berdintasuna errealitatean aplikatzen? Zergatik pentsatzen dugu hezkidetzari dagokionez gehiena lortuta dagoela, hezkidetza plana eta arduraduna izan arren eskola mistoan bizi bagara?

Are gehiago, nola liteke hezkidetza plana duen eskola batean transexuala den haur bat izatea arazo lez ulertzea? Nola liteke identitate sexuala eta genero identitatea aniztasunean ez lantzea justifikatzea, eskolan transexualalitatearen “ARAZOA” ez dutela esanez? Hezkuntza sisteman aniztasuna arazo lez ulertzen dugu?

Beraz, zenbait eskolatan oraindik hezkidetza plana egon arren eskola mistoan aurkitzen badira eta beraien ustez berdintasuna ia lortuta badago beraien eskolan, zer lortu da hezkidetzaren inguruko legediari esker?

Oraindik parekotasun erreala lortzeko bide luzea badago ere eta legeak hainbat teoria indartzeko lagungarriak izan arren nahikoa ez badira ere, 2013an idatzi zen “Hezkidetza eta genero-indarkeriaren prebentzioa lantzeko Gida Plana”ren ondorioz, orain arte ikastetxeetan egiten ari zen hezkidetza-lana aintzat hartu da eta berriro ere hezkuntza zentroen arteko sare-lana berpiztu da Berritzeguneetako mintegien bitartez.

Hezkuntza zentroen arteko saretzea ekarri duelako eta eskola mistotik hezkidetza eskolara salto egiteko garaia dela gogorarazi duelako, Hezkidetza eta Genero-indarkeriaren prebentzioa lantzeko gida plana niretzat esanguratsua da. Honez gain, Heziberri 2020 ere niretzat esanguratsua da. Izan ere, emakume eta gizonen arteko tratu eta aukera berdintasuna lortzeko pausuak ematen jarraitu behar dela errekonozitzen du. Gainera, bai Hezkidetza eta Genero-indarkeriaren prebentzioa lantzeko gida-planak bai heziberri 2020k eskola mistotik eskola hezkidetzailera joateko bidean aurrera egiteko eta indarkeria sexistaren prebentzioa sustatzeko asmoz, helburu eta lan ildo zehatzak zehazten dituzte.

Aipatutako guztia kontuan hartuta, eskolan parekidetasun errealaren bidean, hau da, eskola hezkidetzaile errealaren erronka nagusiak ondorengo hauek dira:

• Hezkuntza komunitatearen formakuntza, sentsibilizazioa, kontzientziazioa eta konpromisoa.
• Hezkidetzan trebakuntza espezifikoa duen pertsona, hezkidetza plana eta proiektuak aurrera eramateko. Baita, hezkidetza sustatzeko eskola barnean eta kanpoan sortzen diren sareak dinamizatzeko eta parte hartzeko ere.
• Proiektu hezkidetzaileen bultzapena konpromisotik.
• Eskolaren egituran eta zerbitzu estrategikoetan hezkidetza plana sustatzeko arduradunen izendatzea eta hezkidetza batzordearen sorrera. Arduradunak hezkuntza komunitateko errealitatearen ordezkaritza izango dira: bai irakaslea, bai langilea ez irakasleak, bai gurasoak, bai ikasleak. Honez gain, eskola kontseiluan berdintasun ordezkari bat egongo da. Era honetan, hezkuntza zentroaren barnean sarea sortuko da. Sare hau inguruko hezkuntza zentroekin handitu egingo da, berritzeguneen bitartez. Honez gain, udalerriko parekidetasun batzordearen bidez, feminismoa lantzen duten udalerriko elkarte eta erakundeekin ere sarea sortuko da.
  
• Baliabide eta materialak izatea, hezkidetza plana, proiektuak, hezkidetza sarea… aurrera eramateko.
• Hezkidetza plana ebaluatu, egoerak aztertu, aldaketak neurtu, eta hobetzen jarraitzeko proposamenak egin.
• Curriculumean hezkidetza helburuak txertatu eta beste estereotipo sexistak eta bereizkeriazkoak ezabatu.
• Material ez sexistak sustatzea. Honetarako, materiala aztertuko da eta aldaketak burutuko dira behar izanez gero.
• Genero-indarkeriaren prebentzioa sustatu eta egoeren aurrean esku hartu.

 

 Eskola hezkidetzailea lortzeko bidean eta erronka hauetara gutxika helduz Lekeitioko Eskola Publikoa ari da. Hona hemen honen adierazle den bideoa:

 

 

HEZKIDETZAREN MARKO LEGALA

Historian zehar hezkuntza sistema garatzen joan da eta momentu ezberdinetan eskola eredu ezberdinak  egon dira. Lege testuetan formalki onartzen bada ere hezkuntza hezkidetzailea izan behar dela, aitzitik, praktikan eta eraginkortasunean, ikusiko dugun bezala, gaur egun eskola mistoa dirau, praktikan eskola ez baita oraindik hezkidetzailea.

Euskal-Herriari dagokionez, ezin dugu ahaztu estatu frantseseko eta estatu espainoleko legediak aplikatzen zaizkigula, nahiz eta askotan EAEn estatuko beste erkidego autonomikoekin hainbat aspektuetan edo elementuetan ñabardurak izan. Momentu honetan EAEn emakume eta gizonen aukera eta tratu berdina arautzeko lege ugari ditugu. 

Baina hezkuntza sisteman noiz eta nola parte hartzen dute neske?

Historikoko XVIII.garren mendearen erdialdean, gaur egungo hezkuntza sistemaren oinarriak Europan eraikitzen hasten da. XX.garren mendeko lehen erdialdean, Estatu Espainolean emakumezkoak Lehen Hezkuntza eta Hezkuntza Ertainean txertatzen joaten dira hezkuntza sisteman, neska eta mutilei curriculum ezberdinak eskainiz. 1970.garren urtean, Villar Palasi legearen ondorioz, eskola mixto publikoak sortzen dira, baina ez da derrigorrezkoa bilakatzen diru publikoa jasotzen duten ikastetxeetan hezkuntza mixtoa 1985 arte. Beraz, orain dela 30 urte arte eskola mixtoa ez da derrigorrezkoa izango hezkuntza sistema publikoan.

Legediari dagokinez, argi dagoena, legeek bakarrik ezin dutela jendartea eraldatu, bitarteakoak dira eta hauek aurrera eramateko borondate politikoa ezezik baliabideak, aurrekontuak eta plangintza orokor batean integratuak egon behar dira. Eta elementu hauetaz gain, ezinbestekoa da jendartean mugimendu feminista indartsu bat izatea jendartearen aldarrikapenak etengabe bisualizatzeko

Gaur egun, EAEn legeren bat aipatu behar badut 2013ko Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailak hezkuntza sisteman hezkidetza eta genero indarkeriaren prebentzioa lantzeko gida aipatuko nuke. Bi arrazoi hauengatik:

• Planaren helburua gure hezkuntza sisteman transformazio‐prozesua sustatzea delako,eskola mistoko eredutik hezkidetzan oinarritutako eskolaren eredura aurrera egitea, genero‐indarkeriari aurrea hartzea eta, sexismoak eragiten duen edozein indarkeriari aurre egiten lagunduko duelako.
•  Eskola komunitatearen (familia, ikasle, administrazio..) parte hartzea sustatzen duelako.

Azkenik  amaitzeko nire ustez gure hezkuntza sisteman eskola hezkidetzailea lortzeko oraindik urratsak eman behar ditugu eta  hauek izango lirateke erronka nagusiak:

•  Inbertsioa ekonomikoak zein giza baliabidetan inbertitzea.Gaur egun plan ugari adosten dira baina horiek aurrera eramateko bitartekoak ez ditugu ipintzen eta horiek gabe planak ezin dute aurrera egin, azken finean plan horiek soilik tresnak edo bitartekoak dira.
•  Curriculuma eta material didaktikoa.  Curriculumean emakumeen jakintzak eta gizadiaren garapenari egindako ekarpen sozial eta historikoak jaso behar ditu, eta baita zaintzaren ezagutzak barnebildu behar ditu. Gaur egungo eskolan gatazkak modu baketsu batean konpontzeko aukera eskaini behar digu, pertsona guztien eskubideak bermatuz eta aniztasuna balore positibotzat hartuz.Estereotipo sexistak ezabatu eta baita hizkuntza sexista ere.
• Ikastetxe bakoitzeak hezkidetza batzordea sortzea, irakasleak ezezik eskola komunitateko beste kideekin osatuz eta auzo/herrietako talde feministekin elkarlanean.
• Ikastetxean hezkidetzan formatutako pertsona batek eskola mistotik eskola hezkidetzailea sortzeko eman beharreko urratsak plangintzatu, jarraipena egin eta gai horretaz arduratuko dena.
• Formakuntza espezifikoa eta etengabekoa  irakasle zein familientzat.
• Gertuko ikastetxeekin esperientziak  elkarren artean partekatzeko eta elkarlana  sustatu  auzo/herrietako talde feministekin.

Legedia gugana hurbiltzen

LEGEAK ETA INDARREAN DAUDEN ARAUAK

Guri gustatuko litzaigukeena baino mantsoago doala lege aldaketa ezin ezeztatu. 

Baina ezin ukatu, ezta ere, azken hamarkadetan jendarteko bizitza arautzen duen legedian izandako aurrerapausoak, hezkidetzari begira. 

Mari Jose Urruzolaren hitzek oso ondo laburtzen dute egoera hau:  “Emandako pausoen ebaluaketak akatsak zuzentzen lagunduko du, hutsuneak betetzen  eta, batez ere, Eskola Mistotik Eskola Hezkidetzailera gradualki hurbiltzeko eman behar diren pauso berriak definitzen”.

 La educación de las niñas desde el feminismo de la diferencia

Beste aldetik, kasu honetan ere (aurreko batean Celia Amorósek esaten zuenaren harira), ondo dago historia ezagutzea non gauden kokatzeko. Gure aitzindariek, babes instituzionalik gabe eta oztopoz betetako bideari ekinez, 70eko eta 80ko hamarkadetan egindako lanari esker hasi zitzaion lekua egiten hezkidetza kontzeptuari ikastetxeetan. 

Ondorengo hamarkadan, materiala sortzeko eta esku hartze estrategiak garatzeko asmoz martxan jarritako hezkidetza mintegiei eustez aparte, gradu-ondoko ikasketa propioak garatzen hasi ziren, hezkidetza izanda ardatz. Zenbat lan! Eta ze gutxi heldu den ikastetxeetara.

Ni orain konturatu naiz noizean behin entzun izan dudala hainbat kontakizun esperientzia hauei buruz, baina beti ekimen isolatu modura, pertsona baten erronka balitz bezala, ez ikastetxerena  edo jendarterena, ez kolektibo guztiarena baizik eta bat edo bi emakumerena. 

Si estas normas te la resbalan, BUSTI ZAITEZ!

1.- Aste honetako jarduera zehatzean zentratuz, Legedia aldatzeak duen garrantzia oso garbi ikusten dela “Hezkuntza sisteman Hezkidetza eta genero-indarkeriaren prebentzioa lantzeko Gida Plana” argitaratu zenetik dagoen mugimendua ikusita. Ez da nahikoa, baina emakumeok liderra eramandako aldarrikapenak babes instituzionala izateak asko lagundu dezake indarrak batzen eta hezkidetzaren begirada zabaltzen ikastetxe guztietan.

Boterea duten eragileen aldetik zenbat oztopo eta zenbat maltzurkeria egon diren hezkidetzari mugak jartzeko kontutan hartuta. Maria Jose Urruzolaren “Guía de Chicas” liburuaren kontra, adibidez 

2.- Legediarekin lotutako eta berdintasun errealaren bidean ditugun erronka nagusiei buruz, bat nator irakurgaian aipatzen den ideiarekin, hau da, “irakasten denaren hezkidetzarako izaera bermatzea” izan beharko lukeela gure ardura nagusia: estereotipo sexistak baztertu curriculumetik, historian eta zientzian emakumeek izan duten garrantzia azpimarratu, gaitasun afektiboak garatu, hizkuntza zaindu (ez bakarrik hiztegi sexista ekidin egiteko baizik eta komunikazio era guztietan sexismoa eta estereotipoak baztertzeko: irudiak, adibideak, esamoldeak, ea.), eta ikasketa eta lanbide aukera guztiak gauzatzeko aurreiritzi gabeko orientazioa txertatu.

Ildo honetatik, bideo bat uzten dizuet, “reflexiones para profesionales de la enseñanza”, interesantea iruditu zaidalako.

3.- Zer lortu dela gure inguruan hezkidetzaren harira sortutako legediari esker? Zorionez, gauza bat baino gehiago baina zerbait azpimarratzekotan, genero indarkeriaren aurka emandako urratsak uste dut direla garrantzitsuenak. Ez dira hainbeste urte “normaltzat” jotzen zirela epaitegietan emakumeak beraien bikotekideengandik jasotako jipoiak, zigorrik gabeko jokabideak bihurtuz. Gaur egun legediaren aldaketarekin batera jendartean zabaldu den kontzientziazioak egoera honi buelta ematea lortu dute. Orain falta da beste pauso bat, garrantzitsuagoa: jipoitutako, bortxatutako, mehatxatutako emakumerik ez egotea.

4.- Araututako xedeen artean, “Ikasleen eskubide eta betebeharren dekretua” (201/2008, abenduak 2) hautatu dut, Bigarren Hezkuntzako ikastetxeetan batez ere, baina baita Lehen hezkuntzako azken hiru edo lau mailatan, ikastetxeko bizikidetzari kalte larria egiten dioten jokabide bezala, diskriminazioa dakartenak aipatzen dituelako modu testualean, orientazio sexualarekin erlazionatutako irainak barne, alde batetik, eta “… pertsona horren sexua dela eta, hitzez, hitzik gabe edo fisikoki edozein jokabide izatea, eta horren helburua pertsona horren duintasunari erasotzea edo kikilduta, etsai, makurrarazita, irainduta edo laidoztatua sentiarazteko giroa sortzea”, bestetik. Giroarekiko aipamena iruditzen zait aurrerapauso bat, giroan ezkutatzen direlako ondoren arazo larriak eta indarkeria agresiboagoa bihurtzen diren jokabideak.

Ondoren datorren“Aitatxo maittia” bideoak erakusten duen bezala?