Hizkuntzaren erabilera ez sexistaren inguruan hausnartzen

Hausnarketa:

Hitz egiteko dugun erak mundua konfiguratzen du eta munduaren kontzepzioaren araberakoa da azken batean gure hizkuntza; biek elkar eragiten dute, batak bestea islatzeaz gain batak bestea aldatzen laguntzen du. Hizkuntzaren bitartez emakume edo gizon izanda zer den zilegi eta zer ez, zein esparrutan eta zein baldintzetan besterik beste transmititzen dugu, estereotipo sexistak erreproduzituz edo gaindituz.

Hizkuntza sexistaz hitz egiten dugu komunikazioan emakumeak subjektu bezala agertzen ez direnean eta agertzekotan, gutxietsiak, baztertuak, menpekotasun roletan, irainduak edo minduta agertzen direnean, hau da, hizkuntza sexista genero estereotipoak eta misoginia transmititzen dituen hizkuntza da.

Baina, hizkuntza sexista da ala erabilera da sexista? Galdera honi erantzuteko, bi iritzi nabarmentzen dira. Batetik, Amaia Alvarez Uriak honela dio: “lehenengo iritziaren arabera harreman dialektikoa dago arauaren eta erabileraren artean, hau da, hizkuntzaren bi aldeek dute zeresana eta hauek biak kontuan izan behar dira sexismoa gaindituko bada.” Bestetik bigarren iritziaren arabera honakoa esaten du: “kultura/errealitatea da sexista, eta hori aldatuz gero, hizkuntza-sistema ere aldatuko da eta, honen ondorioz, ez dago hizkuntzan aldaketarik egin beharrik edo, behintzat, ez da lehentasunen arteko eginbeharra hizkuntzaren sexismoarena. Azken iritzi hau da zabalduena eta honen harira egin dira gaur egun ezagutzen ditugun gomendio asko; hauen arabera erabilera da sexista (hizkuntza-sistema ez da sexistatzat jotzen)”.

Erabilera ez-sexistarako arau orokorrak hiru izan litezke: genero kutsadura saihestea, maskulinoa orokortzaile gisa ez erabiltzea eta euskarak duen araudi ez baztertzaileari jarraitzea.

Hizkuntza hezkidetzailea, ez sexista eta inklusiboa, pertsona guztiak aipatzen dituen ahozko eta idatzizko hizkuntza da, talde guztiak integratzen dituena, aniztasuna aberastasun-iturritzat hartuz pertsona guztiak baloratzen dituena, konparazioak eta hierarkizazioak gainditzen dituena, bizimodu ezberdinak aipatzen dituena, esaldiak positiboz adierazten disuena eta era baketsua erabiltzen duena. Hizkuntza hezkidetzailea hizkuntza justuagoa da, eta erabiliz gero, igorlearen eta jasotzailearen ongizatea hobetzen da.

Leloa:

“Gakoa ez dago gure hizkuntzan, hiztunon burmuinean baizik”.

Iazko kideen post- bat:

Gaurkoan asko gustatu zaida neta gomendatzen dizuedan ikastarokidearen post-a Maialen Arregi-rena da: Hizkuntzaren erabilera ez sexistaren inguruan hausnartzen.

Hizkuntza ez sexista gida bat gomendatu:

Hautatu dudan gida Amelia Barquín-en “Euskararen erabilera ez sexista” da. 

Ikastetxe/ jendartean lantzeko erronkak, besteak beste:

-Hiztunen artean kontzientzia sortzea.

-Komunitatean erabiltzen den hizkuntzaren inguruko hausnarketa egitea genero erabileraren inguruan.

-Dokumentu guztien hizkuntza erabilera zaintzea.

-Eremu formal nahiz ez formalean hizkuntza erabilera zaintzea; umorea erabiltzen denean, egiten diren txisteek har dezaketen forman, etab.

Esaten ez dena, ez da.

Hizkuntzak errealitatea islatzen du, baina aldi berean, hizkuntzak errealitatea eraiki egiten du. Hau da, hitzek, kontatzen denak, eta baita kontatzen ez denak ere, gure imajinario soziala sortzen, osatzen dute egunero, egunero.

Errealitateak eta berau kontatzeko beharrek, sortzen, eratzen dute hizkuntza. Eta alderantziz, hizkuntzak eraikitzen, eratzen du errealitatea, eta gure ideologia sinbolikoa.

Jakin badakigu gizarte patriarkal batean bizi garela, ondorioz: objetibitatea da gizarte patriarkal batean subjetibitate maskulinoari ematen zaion hitza (Adrienne Rich). Gauzak horrela, gertaerak hautamateko ikuspegia partzial baten aurrean gaude. Gertaerak hautemateko ikuspegia partziala bada, hiztunak kontatuko duena ere, partziala izango da, ondorioz, hizkuntzaren bidez islatuko dena ere oso baten zati bat dela esango genuke, beste era batean esanda; gertaeraren protagonista batzuk bakarrik aipatuko ditu. Eta beraz, gainontzeko eragileak, gertaeratik at geratuko dira, ikustezin bihurtuz, eta haiek egindakoa gutxietsiz. Hitz gutxitan esanda: esaten ez dena, ez da existitzen. Esaten ez dena, ez da.

Hizkuntzak botere performatiboa du. Hizkuntzak botere performatiboa izateak zera esan nahi du: hizkuntzak zeozertan eragiteko boterea eta ahalmena duela. 

Hedabideetan erabiltzen den hizkuntzari erreparatzen badiogu, kontuan izanda hedabideak errealitatea irakurtzeko eta kontatzeko ardura handia daukatela, konturatuko gara hizkuntza ez dela  inolaz ere neutroa. Hau da, gertaera batetik titular oso ezberdinak idatz daitezkeela, gertaera baten aurrean egia ezberdinak egon ohi direla. Horregatik da hain garrantzitsua kontzientzia feminista garatzea, hedabideetan zein beste hainbeste eremuetan erabiltzen den hizkuntza ez delako neutroa. Hemen azken asteburu hontan jazotako erahilketen adibide bat: 

Emakumeok ez dugu bizia 'galtzen', ez gara berez hiltzen. Erahil egiten gaituzte. Ez da kasualitatez, sin mas, besterik gabe, gertatzen den zerbait. Indarkeria mota hau sistematikoa eta estrukturala da. Gertaerak kontatzeko moduak erruduna ezkutatzen du, are gehiago, hiltzailea guztiz inpune ateratzea egiten du. 

Are gehiago, Judith Butlerrek propasatzen duen moduan, gorrototik erabiltzen den hizkuntza batek ahalmen subertsiboa duela gauzak aldatzeko orduan. 

Judith Butler (JUDITH BUTLER, Lenguaje, poder e identidad)

Hildo beretik jarraiki, hizkuntzaren markei erreparatzen badiegu, nexkak ohituta gaude batzuetan esan denaren, erreferentzia horren barruan (inkluituta) eta besteetan kanporatuta izaten. Mutilak, aldiz, beti daude inkluituta, beti dira protagonista, kontrakoa esan, zehaztu ezean, behintzat. Horrek erakusten du, mutilak direla 'norma' eta gainontzekoa 'partikularra' dela. Hau saihesteko eta errealitateak eskaintzen digun aniztasuna, osoki, erreferentziatu ahal izateko, ezinbestekoa dugu hizkuntza inklusiboago bat sortu eta erabiltzea. Oraingo hizkera markek hau galarazten dutenez, irudimentsuak izan behar gara aniztasunari buruz hitz egiteko balio izango digun hizkuntza baten sorreran.

Hizkuntza baten neutraltasuna 

Hizkuntzaren 'neutraltasunaz' hitz egitean, Bertsolaritzak errealitateari buruz hitz egin eta aldarrikapenak egiteko duen ahalmenaz ezin ahaztu dugu. Horregatik hementxe Uxue Alberdik duela urte pare bat emandako hitzaldi bat txertatu dut, nun hau dioen, besteak beste: emakume guztiok bertsotan hasi gara neutroak bagina bezela. Hau ikastetxeetan sartu diguten idea da, neskak eta mutilak ”elkarrekin, denok berdin”. Neri inork inoiz ez dit debekurik jarri, ez dit inork explizituki esan ezin naizela izan futbolari, bertsolari. Ez didate betebeharrik jarri, bai ala bai depilatu behar naizenik ez nau inork behartu. Baina bat batean konturatu gara ez garela neutroak. Ez gu bakarrik, ez gara neutroak ez gu, ez entzuleak, ez gaiak, ez umorea, ez hitzak, ez hitzei hartzen zaien bigarren adierak: ezer ez dela neutroa.

Komunikazioan parte hartzen duten beste aldagai batzu horiek ere, ikonografia deritzaionak, asko esaten dute eta bertsolaritza saio zuzenetan aldagai hauek asko dute esateko entzuleak mezua osatzean. Honi buruz ere ari zaigu Uxue Alberdi.

Aipatzen da, era berean, honako ideia hau: nola bertsolaritza estereotipoetatik abiatuta sortzen den. Umorea ere, modu horretan eraikitzen da. Baina, bertsolaritzan, gizartearen isla gisa, umore 'normala' umore maskulinoa izan ohi da. Horregatik, Uxuek 'emakumera batua' hizkera aipatzen du, emakume zein gizon eredu ez-hegemonikoak publikoki konpartituko duen umore kodigoa eukitzeari deritzo.

→ Jarraian, Trasgesio Feministen Hiztegitik hartutako ideia bat eta umoretik hizkuntza hezkidetzaileago bat iradokitzen dituzten meme batzuk:

'Diccionario de la trasgresión feminista'-tik itzulitako ideia nagusi bat.

Maskulinoa unibertsal bezela erabiltzea normalizatuta dugu. Bada garaia hizkuntza inklusiboago bat erabiltzen hasi eta aniztasunari erreferentzia egingo dion orokortzaileen bila jartzekoa.

'Feminismoek' oraindik beregan duten konotazio ezkorra, gizarteak aldaketarako duen erresistentziaren isla besterik ez da. 

→ Iazko ikastarokideek egindako post bat aukeratu beharko banu, jarraian txertatu dudana izango litzateke, osatua dagoela iruditzen zait eta:

ZER DA SEXISTA, HIZKUNTZA ALA ERABILERA?

→ Eremu hezitzailean lantzeko Hizkuntza ez sexista Gida hauek proposatuko nituzke:

Diccionario de la Transgresión Feminista

EHU-N EUSKARAREN ETA IRUDIEN ERABILERA EZ-SEXISTARAKO GIDA

'Yes, we fuck!' dokumentalak, dudarik gabe, darabilgun hizkuntzari buelta bat baina gehiago ematen dizkio. Hona hemen, gure imajinario sozialak eraginda hizkuntzan ere islatzen den arazo bat: aniztasun funtzionala duten pertsonei deitzen zaien 'ezgaitu' esanahitik hasita. Asko daukagu dokumental hontan aipatzen direnetatik ikasteko, besteak beste; gizarte hontan 'ezgaitu'ak deitzen diegu aniztasun funtzionala duten pertsonei. Izen horren antzean ezkutatzen den ikuspegia, guztiz ikuspegi produktiboa da: hau da, pertsona hauen gorputzak ez dira sisteman 'erabilgarriak' diren gorputzak, ez dira gorputz produktiboak kontsideratzen, beraz, gaitasun hori falta zaiela kontsideratzen da. Are gehiago, behin eta berriro azpimarratzen eta egozten zaie pertsona hauei independiente izateko gaitasun falta. Zein da ba guztiz independientea? Zein bizi liteke ingurukoen inolako 'laguntzarik', harreman edo hartuemanik gabe? Zein da gai beti bizitzeko behar guztiak bere kabuz asetzeko? Ezgaitu deitzen diegu, gu ere era guztiz independientean bizitzeko kapaz ez garenean. Eta eskerrak ez garela gai hala bizitzeko: izan ere, pertsonok INTERDEPENDENTEAK gara, hau da, gure ingurukoen beharra gudu gure bizi-behar naturalenak asetzeko. 

→ Zein dira zure ustez hau guztia ikastetxean/jendartean lantzeko erronkak?

• Feminismoak egindako ekarpenak ikustaraztea eta haiez baliatzea (esparru batzuetan, estrategia gisa, feminismo hitza omititu behar baldin bada ere).
• Emakumeak eta gizonak diskurtsoan izendatuta egotea ezinbestekoa da, baina ez da hori bakarrik, pentsakera aldaketa behar da, ikuspuntua aldatu beharra dago. Guztion historia, interes, kezkak, nahiak, jarduerak eta ekarpenek eduki behar dute presentzia eta protagonismoa, horretarako, pribilejiodunek uko egin beharko diete haien pribilejioei. Uxue Alberdik zioen moduan, 'Emakumera batua' delako kodigo bateratua publiko egin eta emakumeen arteko aliantzak sustatu.
• Maskulino orokortzailea saihestu: Gaztelaniaren eraginez, euskaraz ere emakumeak eta gizonak osatutako taldeak izendatzeko batzutan maskulino plurala erabiltzen da, edo gizonak erreferenteak direnean. Hau da gaztelerazko "maskulino orokortzaile faltsua" deitzen dena, emakumeak baztertu eta ikusezinak egiten dituena. Ez da egia maskulino honek emakumeak ere barneratzen dituenik. Askotan maskulinoa erabiltzen dugu sinbolikoki gizonengan pentsatzen ari garelako, eta ez gizon eta emakumeengan.
• Hezitzaileok badakigu autokontzeptu positibo bat eraikitzeko zein garrantzitsua den identifikazio ereduak izatea. Erreferentzia positiboak erabili eta askotan, zuk ere erreferentzia bezala jokatu, norma hautsiko duen eredu bat praktikatuz. Ezagutzen ditugun kontzeptu batzuk hobeto definitzeko, orain arte izena ez zuten egoerak eta egoera berriak bistaratzeko hitz berriak sortzea (birkontzeptualizatzea, edota berrizendatzea) lagungarria izango da.
• Genero kutsadura saihestu: Androzentrismoa eta sexismoaren ondorioz, izen neutroak genero bakar batekin identifikatzen dira. Honela, karguak, lanbide eta egoerak sexu bati edo beste bati egokitzen zaizkio. Sendagilea, dekanoa, futbolaria, arkitektoa, nagusia… oro har gizonekin lotzen diren bitartean,garbitzailea, ileapaintzailea, idazkaria, zerbitzaria… emakumeekin lotzen dira. Beraz, hauek erabiltzerakoan kontuan izan behar dugu emakume zein gizonentzat izan daitezkeela, edo gizon zein emakumeez aritu gaitezkeela.
• Erabiltzen dugun hizkuntzaren sexismoaz ohartu eta duen androzentrismoa agerian jarri.
• Hizkuntzaren erabilera ez sexistarako gomendioak eztabaidatu eta praktikara eraman.
• Kontuz eremu ez formaleko espresioekin: txisteak, bromak, umorea … Sexismoa eliminatu.
• Irudiei arreta berezia jarri jendartean dugun aniztasun anitza islatzeko, mezua ez maskulinizatzeko eta genero estereotipoak gainditzeko.
• Emakumeen (neska, nerabe, gazte, heldu eta nagusien) esperientziak eta interesak diskurtsoan eta ikasgaietan barneratu eta protagonista egin.
• Gazteei hizkuntza sexista eta hizkuntzaren erabilera sexista hautemateko tresnak eman, horrela androzentrismoarekiko jarrera kritiko bat garatzeko.

→ Gai honi buruz hausnartzeko eta disfrutatzeko testu batzuk

Esaten ez dena, ez da (testu batzuk)

Esaten ez dena, ez da (testu batzuk)

Hausnartzeko eta disfrutatzeko testu batzuk:

ETA BEGIAK ITXI ZITUEN… Etxaniz Rojo. Begiak itxi eta kitto liburutik.

Gaupasa egin ondoren, goizeko trena hartu eta etxera joatea oso gauza arrunta da. Hamaika aldiz egindako bidaiak. Batzuk kotxerik ez dutelako. Beste batzuk, alkohol gehiegi edango dutelakoan, kotxea etxean utzi dutelako. Nola edo hala, goizeko tren horietan era askotako jendea elkartzen da, nahiz eta beraien artean hitz bakar bat ere ez esan. Gehienetan erdi hutsik doazen bagoi horietan, mozkortia eta langilea, parrandazalea eta mendizalea elkarren aurrean esertzen dira. Ohetik altxatu berritan lanera doana, eta “lana” egin ondoren ohera doana. Berehala ahaztuko zaizkigun aurpegi arruntak… edota hain erraz ahaztuko ez zaizuna, baldin eta niri gertatu zitzaidana gertatzen bazaizu.

Bera Tolosako apeaderoan sartu zen. Goizeko 6ak inguru izango ziren. Iruna ailegatzeko ordu eta laurden falta zitzaidan eta nire begiek, aspaldiko partez, ohea besterik ez zutela ikusi nahi esaten zidaten. Hala ere, bera bagoian sartu zenean berehala “esnatu” nintzen, nire aurreko eserlekuan eseri baitzen.

Bagoia erdi hutsik zegoen.

Eseri zenean “kaixo” lotsati bat baino ez zuen esan eta nik “epa” erantzun. 
Oso polita zen.

Bere janzkeragatik lanetik ez zetorrela erraz asko ikusten bazen ere, ez zeukan gaupasazlale guztioi geratzen zaigun “ohe-bat- behar-dut- erdi-mozkortuta- nago-ta” aurpegi hori. “Nondik ote dator?” pentsatu nuen.

Bagoiaren beste puntan bidaia oso musuka eman zuen bikotea Anoetako geltokian jaitsi zen gu biok bakarrik utziz.

Ni baino 10 urte helduagoa izango zen, 30 urte inguru.

Begiratzen hasi nintzaion. Hala ere begira nengoela konturatu bezain laster beste aldera begiratzen nuen erabat lotsatuta. Berehala ohartu nintzen kanpoko iluntasunak leihatila ispilu bihurtzen zuela, beraz, zuzeneko begiradak eta “ispiluak” eskaintzen zidan aukera tartekatzen hasi nintzen nire azterketa egiteko.

Eta ikusten nuena oso gustuko nuen.

Soineko beltza zeraman leporaino, mahukarik gabekoa. Atzetik lotzen diren horietako bat, alegia. Ez zeukan eskoterik. Ilea, “Pulp fiction” pelikulan ateratzen den neskarena bezalakoa, hots, zoragarria. Ezpainek, gorri leun batez magotuak, edonor zoriontasunaren mundura eramateko sortuak ziruditen. Bere begiak marroiak ziren. Oso handiak. Begirada marroi horri eustea, ezerosoa izateaz gain ez zitzaidan batere erraza suertatzen. Dena dela, oso erakargarriak ziren.

Hori guztia ikusita, neure buruari debekatu egin nion lepotik bera ikusten nuena aztertzen jarraitzea, ordurako bero samar bainengoen, baina, askotan gertatzen den legez nire begiek ez zidaten jaramon handirik egin.

Ez zuten nahi izan.

Eta begietatik jaistean, zerekin eta bularrekin egin zuten topo, eta nire begi maltzurrek hortik azterketa sakon bat egin arte ez mugitzeko erabakia hartu zuten. Erabaki honek urduritasun zein antsia handia sortarazi zizkidan, bera titiei begira nengoela konturatuko zela ziur bainengoen. Handiak ziren. Akaso soineko estuegia. Formak oso ondo markatuak zeuden. Bikainak. Titi punta pare horrekin zer egin pentsatzen hasi nintzen eta ideia dezente bururatzen zitzaizkidanez, beste alde batera begiratzea behartu nuen neure burua.

Baina ezinezkoa izan zen.

Orduan triangelu perfektua asmatu neun, “bularrak-begirada- ispilua” eta angelu ezberdinetatik begiratzeari ekin nion. Baina nire begiek triangeluaren goiko angelutik bueltatxo bat eman eta bere begiradarekin topo egitean, urduri jarri ninduen zerbait aurkitu zuten. Bera ere antzeko “azterketa” bat egiten ari zen eta jada bere begiradak ez zuen alde egiten. Azterketa bukatzeko pixka bat beherago jo behar izan nuen. Hankak gurutzatu zituenean, gona luzeak zango sendo bat utzi zuen agerian. Honen gainean, belaunean, eskularri luze pare baten barruan atzamarrak jolasten hasi ziren, eria behin eta berriro emeki mugituz eta nire irudimena lehertaraziz. A zer nolako laztan goxoak egingo zituzten atzamar trebe horiek.

Eta bat – batean… begiak itxi zituen.

Jarraian mingainak ezpain gorriak leunki miazkatu zituen eta lehen gurutzatuak zeuden hankak ez zeuden hain gurutzatuak. Eserlekuan egokitu zen. Belaunean jolasten aritutako hatzek beste jolas bat bilatu zuten, bai eta aurkitu ere. Nire begirada harrituaren aurrean, soineko beltz horren gainetik titiburuak laztantzen hasi ziren. Eta zin degizuet: oraindik harritu egiten nau une horretan, ene bihotzaren taupada izugarriak entzun ez izanak.

Bera bagoian sartu bezain pronto, holako neska puska batekin nire etxeko ohean egingo nituzkeen milaka lizunkeria bururatu zitzaizkidan eta une horretan, berriz, pentsatutakoa gauzatzen ari zenean, ea bagoia hutsik zegoen jakitea besterik ez zetorkidan burura.

Hutsik zegoen.

Bitartean ezarrera egokiagoa lortzen saiatu zen. Lortu zuenean, eskularri beltzak kendu, lurrera bota, eta bere eskuineko eskuak beherako bidea hartu zuen. Ezkerrekoa, berriz, soinekoaren barnealdea miatzera abiatu zen. Eskuin eskuak pixkanaka gona gora eraman zuen, belaunak agerian utziz. Hala ere, bere izter sendoak ikusteko ez zuen ia lanik egin behar izan: oinak nire eselekuan jarri zituen eta gona erraztasunez jaitsi zen, ene gorputza bi hanka luze horien artean utzita.

Kuleroak gorriak ziren.

Bere atzamarrek ondo asko zekiten egin beharrekoa, eta baso beltz horretan sartzeko hartu behar zuten bidea laguntzarik gabe aurkitu zuten.

Eta masturbatzen hasi zen.

Bitartean ni han nengoen, zer egin ez nekiela. Bera nirekin jolasten ari zen eta nik ez nekien festa pribatua zen edota gonbidaturik onartuko zuen. Dena den, gauza bat oso argi zegoen: ez zuen festa bukatutzat eman nahi.

Kuleroak kendu zituen.

Eta atzamarren artean, gaueko lehenengo izar distiratsua balitz bezala, altxo bat agertu zen, oso desiragarria iruditu zitzaidana. Atsedenik hartu gabe, hatz trebe horiek aurkitu zutenarekin jolasten jarraitu zuten, eta ez zen denbora gehiegi pasa lehenengo plazer hasperenak botatzeko. Nik jada ezin nuen gehiago jasan.

Baina nire gonbidapena iritsi zen.

Eskuin eskuaz jo eta su ari zen. Ezkerrekoa niregana luzatu zuen eta, hitzik ahoskatu gabe, “etor hadi hona” esan zidan. Berehala ulertu nuen. “Honek ez du laguntzarik behar, argi dago, baina orain arte nirekin aritu da jolasten eta dagoeneko bukatu da jokoa”.

Belauniko jarri nintzen eta izterrak musukatzen hasi nintzaion. Begirada gora zuzendu nuen, aurpegirantz. Berak irribarretsu begiratu zidan eta berriro itxi zituen begiak. Oraingo honetan ere ez zuen ezer esan behar izan, begirada horrek dena baitzuen. Beraz, begiak jaitsi eta izter miragarri horiekin jarraitu nuen. Handik gutxira, nire ezpainak beste leku batera zuzendu nituen. Hor, baso beltz horretan murgildu nintzen beldurrik gabe eta hain ondo aritutako atzamarrak kendu zituen. Lan erdia egina zegoen eta niri zegokidan bukatzea.

Nire mingaina, atsegin handiz, klitoriaren inguruan jolasten hasi zen. Bitartean berak ez zuen denbora alferrik galdu nahi; beraz, lehen libre utzitako eskuak titiak laztantzera dedikatu ziren, hasieran emeki eta gero bortizki. Nik, bai mingainez bai hatzez egiten nizkion laztanak gero eta gusturago hartzen zituen. Noizbehinka, plazer espasmo batek eraginda, zangoak lixten zituen azkar eta bortizki, baina berehala zabaltzen ziteun berriro, gonbidatuak bere losintxa eta musu goxo horiekin jarrai zezan.

Plazer espasmoak eta oihu txikiak.

Hauek sarriagotzen hasiak ziren. Lehertzeko moduan zegoen. Jadanik ez zen sartzen bere eserlekuan. Eserlekua txiki-txikia geratu zitzaion. Gorputz eder hori kontrolik gabe mugitzen zen. Une horretan bidaiariren bat sartu izan balitz ere ez ginen konturatuko, ez baikenuen tutik ikusten. Bere eskuek ez zioten uzten nire buruari lorategi zoragarri horretatik alde egiten eta, orduan nire ezpain zoriontsuek lorategiko lorerik ederrena xurgatu zuten azkenengo aldiz.

Oihu luze batez bukatu zen. Orgasmo baten ondorengo isiltasuna nagusitu zen. Trenaren traka-traka- traka eta gure arnasa besterik ez nuen entzuten.

Zutitu eta eseri egin nintzen. Pozik. Izerditan blai eta ahoa lehor-lehorra. Kuleroak jantzi zituen.

Ez zuen ezertxo ere esan. Egia esanda, ez zen beharrezkoa. Hurrengo geltokian altxatu eta aterako bidea hartu zuen. Ziurrenik ez zen bere geltokia izango. Baina jaitsi aurretik irribarretsu begiratu eta, azkenengo aldiz, begirada zoriontsu baten bidez, esan behar zidan guztia hitzik gabe adierazi zidan. “Eskerrik asko, neskatxa”.

Eta begirada hori ikusi nuenean, ni ere munduko emakumerik zoriontsuena sentitu nintzen.

...

IRRIFAR ERDIA (Maialen Lujanbio Zugasti, 2003-09- 21, Argia)

Bertso munduan teoria betekada gehiegizkoa dugula zioen Unai Iturriagak. Teoriak egiteari utzi eta sentsazioak kontatzeari ekin nahi nion nik. Bizitza plazaz plaza pasatzeak zer pentsatu ematen du eta. Bizitza kalez kale emateak bezalaxe. Azken batean, bertsolaritza gizartearen maketatxo bat da, errimatuz errimatuz mintzo dena.

Sentsazioak dira; pare bat txikikeria, garrantzitsu.

2001.eko Txapelketa Nagusia zen, final laurdenak Etxarrin. Niri egokitutako gaiak, gutxi-gehiago, honela zioen: "Jubilatu zinenetik maiz joaten zara mendira, seme-alabek bakarrik ez joateko esaten dizuten aren. Gaur aldapan gora zoazela, ondoezik sentitu zara". Buruan istorio bat irudikatu, ikusi, eta bertsotara ekartzen saiatu nintzen. Ondo joan zen. Entzuleei kontaketa iritsi zitzaielakoan geratu nintzen.

Handik egun batzuetara, neska batek esan zidan ikaragarri gustatu zitzaizkiola aitonaren bertsoak. Nik ez nion ulertu. «Aitonaren bertsoak», esan zidan ozenago. Nik ulergaitz, buruarekin ezetz. «Bai, aitonarenak, Etxarrikoak». «A! jubilatuarenak!» atera zitzaidan; izan ere, ez zen aitona, amona zen.

Nire buruan amona zen; gona urdin-ilun klasikoa, seme-alabaren baten kamiseta eta kirol zapatila zuri-zuriekin mendian gora.

Sentipen arraroa utzi zidan, jende zenbaiten eta nire istorioak ez zirela guztiz bat ohartzeak, nahiz eta mezuak bi kasuetan berdin balio zezakeen.

Baina, pentsatzen nuen nire baitan, zer arrazoi zuen nire lagun hark, 'jubuilatu' entzun eta aitona bat imaginatzeko, kantari ari zena, eta lehen pertsonan gainera, neska bat baldin bazen?

Ereñozun, antzekorik gertatu zitzaidan. Gaiak zioen: 'Irazu, zu enpresa burua zara eta zu Maialen bere enpresako langilea. Errenta aitorpena egin duzue eta nagusiari dirua jasotzea tokatu zaio, langileari aldiz, ordaintzea'. Aipamen generikorik gabe zihoan saioa baina azkenaldera Irazuk "nere kontura mantentzeituzu/ bost ume eta senarra" kantatu zidan. Eta bihotzean zerbait hautsi zitzaidan, krak! Atzean eseri arte ez nuen arrazoia deszifratu. Gero konturatu nintzen, ni, inkonszienteki gizonezko bat interpretatzen aritu nintzela.

Baina, pentsatzen nuen nire baitan, zer arrazoi nuen nik, "enpresako langile" entzun eta gizon bat imaginatzeko, kantari ari nintzena, eta lehen pertsonan gainera, neska bat baldin banintzen?

Neure buruaren kontzientziarik ez nonbait...

Horra bistara atera buruaren sakoneneko geruzatako fosilak. Urteetako sedimentuak.

Azkenaldian arduratzen eta amorrarazten nauen jokaera, biolentoa, injustua eta korapilotsua da.

Bertso afarietan-eta gertatu ohi da. Saioa bukatze aldera, jendea banan bana aipatu eta zirikatzeko ohitura hartu dugu, mahai bueltari jarraituz. Bata halako dela, bestea honako; bataren tripa, bestearen bibotea; hau eta hura. Mahaiaren hurrenkeran ordea, emakumeak tokatzen direnean, halako bertigo batek, txanda-pasa egitera bultzatzen gaitu sarri. Emakumeak aipatu ere ez (laudorioren bat, izatekotan). Ez da, noski, mespretxuz egindakoa; ezintasunez baino.

Sinetsi, bertsolariarentzat ere sentipen gogorra dela ezin asmatu hori. Baina umore tonuan emakume ezezagun bat publikoan zirikatzea arrunt lan gaitza zaigu: ezaugarri fisikoak, lanbidea, juerga edo maitasun kontuak... kontuz, beti oso kontuz.

Gizarteko tabu eta lotsek, emakumeekiko 'korrekzio' behar gaizto horrek, geure barre eragin nahiak eta kontestuko konplizidadeak baino indar gehiago dute.

Egia da, horrelako afari giroetan, ezaugarri fisikoen eta burla txikien bidez lortzen dela nagusiki (gehiegitan) umorea. Akaso umore landuago bat garatzeko aukera izan liteke, bai emakumezko, bai gizonentzat. Edonola ere, ezintasun hau, gizartearen prejuizio eta presioen ondorio izatea da arduratzekoena.

Emakumeari edo edozein pertsonari egin dakioken anputazio gordinena, umorea, barrea ukatzea da. Berarekin, berataz, beretzako... eta deklinabideko kasu guztietan, ezin barrerik ere egina. Algara, irria, zirika, ukapen latzegiak dira. Gaixotasun larria gizarte itxuraz osasuntsu baterako. Irrifar erdia baino ez dakigu egiten.

Bertsolaritza gizartearen maketa izaki, delako normaltasun horretara bidean, txikikeria hauek ematen dute zer pentsa. Formak, eta kanpoko geruzak aldatu badira ere, geure burmuinek tranpako hondo bikoitza dute.

...

Badut lagun aspaldiko bat, oso ere aspaldikoa eta oso ere laguna. Hegazkin pilotua

da bera, baina ez nolanahikoa, elitekoa baizik. NATOrako egiten du lan aspaldi honetan.

Gerra – hegazkin modelo berriak testatzea, probatzea da nire lagunaren lanbidea.

Hegazkina hartu, hegaldi bihurriak egin, hegazkina airean behartu, eta gero txostena idatzi

eta nagusiei eman: zer dagoen ondo, zer hobetu beharra dagoen…

Haren lanbidea hori dela eta, bost bat urte neramatzan, neure lagunaren berririk

gabe. Orain urrena berriz, kalean topo egin genuen. Eta, nire harridurarako ume batekin

zegoen. Hiru bat urteko umea zen, zoragarria. Nik ez nekien laguna ezkondu zenik, ezta

ezkontzekotan egon zitekeenik ere, eta horregatik harritu nintzen. Umea berea al zuen

galdetu nion, hark baietz. Izena ere galdetu nion, galdetzen hasita. “Amarena, iguala”,

erantzun zidan lagunak.

Orduan, nik, goxo goxo, zera esan nion umeari:

- Zatoz osaba Joxerrarekin Nekane!

Izugarri ongi konpondu izan nahiz beti adin horretako umeekin, eta nire lagunaren

alaba ere berehala zen nire alboan.

Baina hori da gutxienekoa, kontua da umearen izena Nekane zela.

Eta galdera berriz, honako hau: nola arraio jakin nuen nik hori?

Joxerra Garzia. Jendaurrean hizlari. Alberdania 2008

Hitzez haratago

Hizkuntza komunikazio tresna garrantzitsua dela argi dago. Bere bitartez, balioak transmititu eta errealitatea izendatzen zein interpretatzen ikasten dugu. Beraz, esan genezake, hizkuntzak identitate indibiduala nahiz kolektiboaren eraikitze prozesuan eragiten duela. 

            Nolako munduaren kontzepzioa izan, halakoa gure hizkuntza

Bateak bestea islatu eta aldatzen laguntzen du. Beraz, Maria Luisa Calerok dien bezala, hizkuntzak ez du soilik errealitatea azaldu eta interpretatzen, sortu ere egiten du. Eta tamalez, hizkuntzan ere agerian geratzen da gure gizartearen ikuspegi androzentrista. Gizarte jarrera sexista. Jendarte patriarkalean emakumeak diskurtsotik kanporatuak egon dira, eta agertzekotan, gutxietsiak, menpekotasun rolen menpe. Hori dela eta, funtsezkoa da hizkuntzari eta gure eguneroko jardunei begirada hezkidetzailea txertatzea. Izan ere, bizi dugun errealitatea bera da sexista, beraz hori aldatuz gero, hizkuntza – sistema ere aldatuko da.

Aipaturiko guztia kontuan izanik, erabilera ez- sexistarako arau orokorrak gogorarazi nahiko nituzke:

• ·         Genero kutsadura saihestea.
• ·         Maskulinoa orokortzaile gisa ez erabiltzea.
• ·         Euskarak duen araudi ez baztertzaileari jarraitzea.

Azkenik, hitzez gain, komunikazioan parte hartzen duten bestelako adierazpenak ere aipatu nahiko nituzke. Hala nola, hizkuntza ikonografikoa.  Irudiek, genero estereotipoak sortu eta transmititzeko zein diskurtsoaren maskulinizaioan eragiteko tresna oso indartsuak dira. Horrez gain, gorputz hizkuntza eta doinua ere kontuan hartu beharrekoak dira. 

Hizkuntza ez sexisten gidei erreparatuz, ondorengoa gomendatzen dut eremu hezitzailean lantzeko: euskararen erabilera ez sexista. Amelia Barquín. EMAKUNDE. 2008

Ondorengo lerroetan, bertatik ateratako mezu bat plazaratuko dizuet, nire iritziz bertan plasmatzen baita gakoa.

“Baina generoa daukan lexikoa ez da diskriminazioaren motiborik behinena. Mezuen edukietan adierazten den sexismoa eta emakume eta gizonen trataera asimetrikoa da diskriminazio ohikoena; horiek euskaran ere gertatzen dira beste hainbat hizkuntzatan bezalaxe. Posible da, hala ere, erabilpen egokia egitea arreta apur bat jarriz gero: hizkuntzak parada ematen digu hiztunoi egoki adierazteko bideak aukeratzeko. Baina horretarako hiztunok kontzientzia hartu behar dugu eta batzuek generoei buruz daukaten ikuspegia eraldatu beharko lukete. Gakoa ez dago hizkuntzan, baizik eta atzean dagoen ikuspegian; hizkuntza ikuspegiaren tresna baino ez da, kasu horretan.”

Iazko ikastaro kideei erreferentzia eginez, ondorengoa hautatu dut:  http://hezkeh0506.blogspot.com.es/2015/12/hizkuntza-ez-sexistaren-inguran.html . Oso interesgarria iruditu zait berak plazaraturiko datuak, Alvaro García Meseguerren ikerketa esaterako: “euskararen zama sexista %5 da, ingelesarena %15, frantsesarena %40 eta gaztelaniarena %80”. Horrez, gain, gaiaren inguruko ikerketa sakona egiten du (bai euskaraz zein gaztelaniaz) eta euskarri ezberdinak plazaratzen ditu. 

Arestian aipaturiko guztia kontuan izanik, hori guztia ikastetxean/ jendartean lantzeko ondorengo erronkak beharrezkoak direla uste ditut:

• ·         Komunitate osoak, erabiltzen duten euskararen inguruko hausnarketa egitea genero erabilera, gorputz hizkuntza zein tonuari dagokionez.
• ·         Hiztunek kontzientzia hartzea adierazpena zain dezaten.
• ·         Geletan, jardueretan eta administrazioan erabiltzen diren material eta dokumentuen hizkuntzari ( ikonografikoa barne) aztertzea.
• ·         Diskurtsoan emakumeak eta gizonezkoak izendatzea. Mentalitate aldaketa, ikuspuntu aldaketa. Guztion historia, interes, kezkak, nahiak, jarduerak eta ekarpenak diskurtsoen objektu bihurtu.
• ·         Inbertsio erregela praktikan jarri.
• ·         Kontu handia izan eremu ez formaleko espresioekin: txisteak, bromak, umorea … sexismoa eliminatu.

 Euskarri interesgarriak:

• ·         https://www.youtube.com/watch?v=G3Aweo-74kY 
• ·         https://www.youtube.com/watch?v=jyVrcM1-9Zs
• ·         https://www.youtube.com/watch?v=LZyrJ1IKAQI

Hezkidetza eta legedia

Hona hemen hausnarketa