IKUSEZINTASUNETIK PROTAGONISMORA

 

Historian, emakumea da protagonista ez dena, agertzen ez dena, anonimoa eta ikusezina dena…

Historian zehar zientziek, erlijioek eta ideologiek emakumeen bazterkeria babestu izan dute. Biologismoaren izenean, askotan justifikatu dira gizonen eta emakumeen arteko desberdintasunak.

Nahiz eta emakume askok historian zehar borroka egin duten desorekan eta desberdintasunean oinarritutako paradigma horren aurka, nahiz eta ekarpen hainbat arlotan egin duten, ez digute inoiz haiei buruzko ezer kontatu, isilpean mantendu izan dira. Gizonek kontatu digute historia, haren historia gizatiaren historia bihurtuz.

Presentzia eta protagonismoa identitateari, botereari eta autoritateari lotuta daude. Presentzia eta protagonismo gabe, emakumeak objektu bihurtu dira eta beharrezkoak izan dira urteak subjektu izatera iristeko.

Patriarkatuak funtsezko hiru mekanismo erabili ditu emakumeak bizitza publikoan ez agertzeko eta, ondorioz, egin dituen ekarpenak ezkutatzeko: androzentrismoa (gizona gauza guztien neurria, erreferentea izatea da), sexismoa (emakume izateagatik jasotzen den diskriminazioa iraunkortzen duten jarrerak eta tratu hierarkikoa), eta ezagutzaren jabetza kentzea (gizonak emakumearen lorpenez jabetu dira edo bere izenpean agertu dira).

Emakumeek merezi duten lekuan jartzeko unea iritsi da! Emakumeek merezi duten balorazioa emateko unea iritsi da! Emakumeek merezi duten boterea eta autoritatea eskuratzeko unea iritsi da!

Euskadin, iraganean eta egunez, espazio publikoa okupatzen duten emakume asko daude, eta "agintariak" dira bizitzako hainbat esparrutan.

Emakume horietako bat Bertha Gaztelumendi Caballero da, eta haren bizitzak atentzioa eman dit, beti lanean aritu baita giza eskubideen eta emakumeen berdintasunaren alde.

BERTHA GAZTELUMENDI CABALLERO

Bertha Gaztelumendi Caballero (Irun, 1962) gipuzkoar kazetaria, dokumentalen zuzendaria eta Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV-EHU) Giza Eskubideen eta Botere Publikoen Katedran ikertzailea da. EHUn ikasi eta EITB eta Emakunderako lan egin du.

Bertha Gaztelumendi Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV-EHU) Informazioaren Zientzian graduatu zen eta Bake Ikasketak eta Gatazkak Ebasteko masterrak egin zituen Bradfordeko Unibertsitatean, Ingalaterran.

Euskal Herriko zenbait komunikabideetan lan egin zuen: Latinoamerikan korrespontsala izan zen 2003. urtetik 2010. urtera EITB telebistan. Justizia saileko Komunikazio eta Prentsa arduraduna izan zen, baita Eusko Jaurlaritzako Lan eta Gizarte Segurantza saileko eta Emakumearen Euskal Erakundeko, Emakunde, arduraduna.

2012an “Mariposas en El Hierro” dokumentala estreinatu zuen, Euskal Herrian ardaztuta. Bertha Gaztelumendik hausnarketa-dokumental honi buruz hauxe esan du: “indarkeria mota desberdinei buruzko gogoeta da, non emakumearen papera aldarrikatzen den gatazken konponketan eta gizartearen eredu berrien sormenan”.

“Nigar franko egingo zuen aitak” dokumentala 2014an aurkeztu zen. Honek Guda Zibilari eta eduki zituen ondorioei buruz hitz egiten du, lehengo pertsonan kontatuta dago Gipuzkoako herrixkako (Villabona) biztanleengatik, garai horietako gatazkak bizi zituztenengatik.

Nuria Casalekin “Las buenas compañías” zuzendu zuen. Dokumental horrek jorratzen ditu Errenterian 1975tik egon ziren borroka feministak, hor 350 emakume baino gehiago espetxeratuta egon ziren adulterioa, abortua eta prostituzioagatik.

2015ean Errenteriako Laburmetraien XX. Jaialdian “Labur Dokumental Onenaren atalean” saria eskuratu zuen.

“Volar” dokumentalaren zuzendaria eta gidoilaria da eta Donostiako Zinema Jaialdian aurkeztu zuen, 2017an. Dokumentalak genero-indarkeriagatik tratu txarrak jaso dituzten adin eta lan desberdinetako bederatzi emakumeen bizitza kontatzen du.

"Atzerriko dokumental onenaren" saria, Annual Copenhagen Film Festivalen, 2019an. 14, Volar dokumentalak irabazi zuen.

Bertha Gaztelumendi indarkeriari buruzko zenbait txostenen egilekidea da: “Necesidades, obstáculos y buenas prácticas en los itinerarios de salida de la violencia de género, desde la experiencia de mujeres del área rural de Araba, ARGITUZ”, 2012an edo “Manual de divulgación sobre la realización de proyectos de recuperación de la memoria de la convivencia, Diputación Foral de Gipuzkoa”, 2015ean, besteak beste.

Giza Eskubideen eta Botere Publikoen Katedran ikertzailea da, Euskal Herriko Unibertsitatean (UPV-EHU). Giza Eskubideen Elkarteko kidea da ARGITUZ elkartean.

2019an, "Ez, eskerrik asko! Gladysen leihoa" dokumentala zuzendu zuen.

HEZKIDETZAREN ERRONKAK

Marian Morenok bere artikuluan “la historia de la humanidad en femenino" dio: “Gizateriaren historia, oro har, maskulinoan kontatu da; izan ere, Gizonezkoaren Historiaz hitz egin ohi da gizateria osoari buruz hitz egiteko. Gerra, botere, konkista, inbasio, aberriaren guraso eta abarren historia izan da. Badira urte batzuk unibertsitateko emakumeek historia femeninoan ere kontatzea erabaki dutela, eta, horiei esker, testuliburuen historian erabat isildu diren emakumeak aurki ditzakegu.”

Artikulu honetan, emakumeak protagonista hartuta, gizateriaren historian zehar ibilbidea egitea proposatzen du.

Historia emakumeen ikuspuntutik berridatzi behar da, eta emakumeek bizitzako esparru guztietan egin zituzten eta egiten ari diren ekarpenak argitara atera behar dira.

Horretarako, Hezkuntza sistemarako erronkak diren II. Hezkidetza planaren bi helburu hauek aipatu behar dira:

• Emakumeen jakituria eta ekarpen sozial eta historikoa diziplina guztietan txertatzea. Planak dioenez: “Emakume asko dira eta izan dira historia aldatzen lagundu dutenak eta beren diziplinen barruan erreferente handiak izan direnak. Haiek berreskuratzeak, ikusgai egiteak eta gure ikasleei ezagutzera emateak ezabatu egiten du errealitatearen parte hori ezkutatzean sortzen zen genero-joera, baina gainera, erreferente femeninoak sortzen ditu neskentzat, baita mutilentzat ere”. 
• Berdintasuna sartzea ezkutuko curriculumean eta ageriko curriculumean. Planaren hitzetan: “Ageriko curriculumetik kontua izango litzateke, besteak beste, hezkuntza-sisteman ezartzen diren edukien berrikusketa egitea, tradizioz femeninoak izan diren eta ikusezin bihurtu diren esferak sartzeko… Ildo horretan, behar-beharrezkoa da testuliburuek hizkuntza eta irudi inklusiboak txertatzea eta jakintza-arlo guztietan erreferente diren emakumeak barnean hartzea.”

Konbentzituta nago hezkidetza dela emakumea ageriko egiteko bideetako bat, ezkutukoa esplizitua eginez, emakumeak curriculumean integratuz, txikitatik desberdintasunak eta diskriminazioa saihestuz, patriarkatuaren mekanismoak identifikatuz eta ikasleei kontziente eginez.

Eskola hezkidetzaileak gizarte-eredu bidezkoagoa eta berdintasunezkoagoa sortzen lagun dezake.

BLOGEAN EGINDAKO EKARPENAREN GOMENDIOA

Gomendatu nahi dut Nagorek blogean egindako ekarpena, oso ondo azaldu duelako historia berridazteko beharra emakumeen ikuspuntutik. Bere ekarpenean agertzen den bideoa, Arantza Urretabizkaiarena, interesgarria iruditu zait.