2016/11/26

JAIAK ETA OSPAKIZUNAK: TRADIZIOAREN KATEA, PATRIARKATUAREN GARAIPEN

Jaiek edo ospakizunek bat-bateko ekimenak diruditen arren, alaitasuna eta poza barne dituztela, ez da horrela. Ez dira bat- batekoak. Kontrolatuak daude gizartean boterea duten egituren aldetik. Patriarkatuak bere tentakuluak hor ere badauzka jarriak, dudarik gabe. Gizarte patriarkalean gizonezkoa da nagusi, balore eta figura maskulinoa. Jaiek ere, maskulino hori interes orokorraz jabetzea bultzatzen dute, antolakuntzatik (Dolores JULIANO, 1992). Kodeak sortzen dira, esplizituak eta inplizituak, ospakizunak eta erritoak gobernatzeko, kontrolatzeko, egituratzeko. Kodeketa hauek momentu historiko jakinetan eratu ziren eta genero interes batzuen mende, baita klase sozial, etnia eta orientazio sexual jakin baten ikuspuntutik. Emakumeok, historian zehar, aprobetxatu izan ditugu espazio hauek gure aldarrikapenak adierazteko eta, pixkanaka, espazioa irabazi dugu, kasu batzuetan erabateko berdintasuna lortuz. Espainiako Estatu osoan zehar daude emakumeak jai tradizio androzentrikoak kuestionatzen (Margaret BULLEN, 2000, 2003, 2006). Estatuaren hegoaldean, 2011ko Aste Santua historikoa izan zen: lehenengo aldiz nazarena emakumeak presente egon zirela Andaluziako hiriburu guztietako prozesioetan. Une hartara arte Sevillako hiru ermandadetan emakumeek itxita zuten atea emakume izateagatik. Alcoin, Nuria Martienezek 1998an lehenengo festera izango zela aldarrikatu zuenetik, herria gatazka baten erdian bizi da. Gehiengoak tradizioa defendatzen du, hots, emakumearen baztertzea; bigarrenak egituretan aldaketa, baita genero ereduetan ere, emakumeen parte hartze osoa ahalbidetzeko (Verónica GISBERT, 2011).

Emakumeek transgresio hau burutzea erabaki zuten arte, ez ziren beharrezkoak arauak emakumeen parte hartzea debekatzeko: MUGA MAGIKOA zegoen. OZTOPO inplizitua. Zehaztu gabea, arautu gabea, orokortua. Inork gainditzen ez zuena. Marra bat, genero bakoitzaren tokia bereizten zuena, jaietan ere. Arau falta honek eragin zuen, horregatik, Alcoin, hiru emakume antolakuntzara sartzea 1998an. Ezin zitzaien debekatu sartzea legea eskuan. Horrela, handik aurrera, jai batzorde edo elkarteek estatutuetan bazkide berrien sarrera arautzea erabaki zuten. Neurri berri horiekin, sarrera eskatu nahi zuen bakoitzak hainbat bazkideren abala edo oniritzia behar zuen eta, gero, bozketa bat gainditu. Ordutik hona oso emakume gutxik lortu dute sartzea jai erakunde horietan. Gaur egun, Alcoin, 10 dira festak antolatzeko eskubidea duten emakumeak. Gizonak, aldiz, 7000. Hondarribian, euren web orrialdean argi geratzen den bezala, ALARDE TRADIZIONALA ere aldatu egiten da, kanpo antolaketan. Elkarte bat izatetik fundazio pribatu izatera pasa zen 1997an; hain zuzen ere, legezko kontrola gutxiago izateko. Elkartze eskubidea Konstituzioak babesten du 22 artikuluan oinarrizko eskubide gisa. Fundazioa oinarrizko eskubideetatik kanpo dago:

«Como consecuencia de los graves acontecimientos que pusieron en riesgo la celebración del Alarde en 1997, el Pueblo de Hondarribia, reaccionó unánimemente, organizándose en torno a un objetivo fundamental, “Proteger el Alarde”; y este mensaje claro y absolutamente mayoritario en la población hondarribiarra, sirvió para dar los primeros pasos para crear un marco legítimo y jurídico-legal para poder ejercitar los derechos de representación formal y legal en la organización del Alarde»

Horregatik, jaietan emakumeek gero eta espazio publiko gehiago izateko borrokatzen duten elkarteak ESPAZIO-ZUBIAK bezala definitu izan dira. Estrategikoki kokatuak daude mugimendu feminista hauek zubia zeharkatzeko helburuan. Emakumeen posizio “tradizional” apaingarria utzi eta jaien egituraren ikuspuntu horizontalago baten bila joateko, alegia. Eta ikuspuntu hau posible da. Patriarkatutik irudikatzen den tradizioa, egitura mantentzeko erabiltzen dena, ASMATUTAKO TRADIZIOA da (Hobsbawm y Ranger, 1988): «…una serie de prácticas, normalmente gobernadas por unas reglas aceptadas explícitamente o tácitamente, y un ritual de naturaleza simbólica que intentan inculcar valores y normas de comportamiento por repetición, lo que significa, automáticamente, continuidad con el pasado». Como rituales son resultado de una superposición de invenciones producidas a lo largo del tiempo. No se trata de creaciones arbitrarias, sino de manifestaciones concebidas por personas que actúan en función de intereses y pensamientos marcados por su género y las circunstancias históricas propias del momento que viven».

Gizartea GENERO SISTEMA ASIMETRIKO batek egituratzen du. Eta emakumeen eta gizonen bizitzak sistema horren mende daude. Hau da, pertsonen arteko harremanak baldintzatuak daude entitate formal (gobernua, legebiltzarra, instituzioak, hezkuntza…) eta ez formalengatik (familia, lagunak, kuadrilak, komunikabideak…). Guzti horiek definitzen duten gizonezkoek eta emakumezkoek nola izan behar duten: nola jantzi, zein jarrera erakutsi, hartu beharreko rolak…egunerokoan zein plano sinbolikoan ere (balioak, ideologia…). Eguneroko dimentsioan aldaketa sustatu nahi baldin bada, plano sinbolikoan ere aldaketa eragin behar da: askotan egunerokoan suertatzen da aldaketa baina ez plano sinbolikoan. Hori da alardeen kasua. Tradizioa burbuila sakratu batean dago kokatua eta emozioak horren mende daude. Hazi egiten gara horiekin eta gero ezin hortik atera. Horregatik hainbeste emakume, euren buruak feministatzat dituztenak, alarde tradizionalaren alde agertzen dira. Harrigarria dirudien arren, horrela da. Arbasoekin eta familiaren oso lotuta dagoen burbuila kolektibo oso indartsua sortzen da eta horrekin haustea oso zaila da (Margaret BULLEN 2012).

Jolasa

Alaitasuna

Irribarra

Parranda

Askatasuna

Rol tradizionalak kanpora!!

Ekitatea

Kalejiran!

Irudimena

Duintasunak

Eztanda!

Algara

Kuadrila

Ez da nahiko jai batzordeak mistoak izatea. Batzorde horietan berdintasunaren ikuspegi horizontala eta osasuntsua sartuko duen begirada egon behar da. Dagoena moldatzeko eta eraldatzeko kreatibotasun parekidea sartuko duen ikuspuntua, betaurrekoa, diskurtsoa. Astiro, emeki, baina indarrez.

ERRONKA:

Gure umeek har dezaten kalea, berdintasunean. Jaien rol tradizionalen azterketa serioa egin dezaten eskoletan. Jakin dezaten nondik gatozen. Emakumeen eta gizonen papera zein izan den ikasi eta aldatzeko grina sortu. Denok batera. Helburu berarekin.

BALIABIDEA:

ROL PLAYING sistema erabil daiteke. Ea zer ateratzen duten bestearen tokian jartzen.

2016/11/25

pausoz pauso, hezkidetza izaera bermatzen

Argi dago, irakasten diren eduki, jarrera zein transmititzen diren baloreak hezkidetza izaera berbatzea ezinbestekoa dela hezkuntza hekidetzailea lortu nahi baldin badugu. Baina horretarako, gaur egungo balioen aldaketa sustatzea ezinbestekoa da. Sustapen, hobekuntza prozesu horretan, hezkuntza legediek zeresan handia dute. Izan ere, hezkuntzaren bitartez, haurrak askatasunena hezteko aukera dago. Gizarte balio menderatzaileak zalantzan jartzeko eta nor bere osotasunean garatzeko. Eta legearekin, arau- multzo bat ezartzekoa, “derrigor” bete beharrekoa, bermatu beharrekoa. Eta nolabait, modu pertsonalean eta kolektiboan egiten diren jarduerak, ekimenak, proposamenak … elkartzekoa, indarrak batu eta lan-sare handiagoak sortzekoa (udaletxe, bestelako erakunde publiko, gobernu etab)

Hori guztia kontuan izanik, aipatzekoa da, euskal hezkuntza sistema, hobekuntza prozesu garrantzitsu batean murgilduta dagoela eta emakume zein gizonen arteko aukera eta tratu berdina lortzeko lege ugari daudela. Baina oraindik, berdintasun errealaren bidean, erronka ugari daude:

· Lehenik eta behin kontzientzia aipatu nahiko nuke; hau da, nekez aldatuko dugu gizarte bat, bertan gertatzen denaren jabekuntza ez badugu. Beraz, gizarte patriarkal batean bizi garela bistaratzea ezinbestekoa da. Estereotipo, rolen kontzientzia.

· Inplikazioa. Legeak paperean idatzitako hitz soilak dira. Errealitatea aldatzeko, nahia funtsezkoa da, gogoa, ekimena.

· Koherentzia. Diskurtsoarekin eta gure jarrerekin koherenteak izatea.

· Elkartasuna. Eskola ez da haurren heziketaren arduradun soila; beraz, komunitateko gainontzeko kideekin elkarlana funtsezkoa da.

·
Aniztasunaren onarpena. Ez dago ez neska eta mutil izateko eredu jakin eta bakar bat. Guztiok, ezberdinak, anitzak gara. Baina guztiok aberatsak.

Erronkak kontuan izanik, eta izan diren legealdi guztietan jasotakoa eskoletan bermatzen aldera, balioen aldaketa erronka nagusiena dela deritzot. Ikasleei formazio integrala eskainiz; nork bere identitatea osatu, eta ezagutza eta bere balorazio etikoa aldi berean integratzen dituen errealitatearen kontzepzioa eraikiz.

Lorpenei erreferentzia eginez, aipatzekoa da Euskal Herriko ikastetxeak jadanik hasi direla mugitzen. Elkartasuna lortu da, errealitatea aldatzeko nahia. Jadanik egun seinalatuak ditugu gure egutegietan (martxoak 8, azaroak 25), lurralde bakoitzean Hezkidetza aholkularitzak sortu, mintegi eta lan taldeak, ikastetxeetan sentsibilizazio kanpainak egin dira eta ikastetxeetan hezkidetza bultzatzeko zenbat material ere sortu dira: Hezkuntza- Sisteman hezkidetza eta genero indarkeriaren prebentzioa latzeko Gida Plana, Heziberri 2020.

Lorpenei erreferentzia eginda, jarraian niretzat esanguratsua den xede bat aipatuko dut, hitz hodei batez baliatuz:

15.3.a: Balioen araberako hezkuntza, zuzenbideko funtsezko printzipio, eskubide eta askatasunekin bat, bereziki aniztasunaren errespetua eta inor ez baztertzea (jaioterri, adin, arraza, sexu, egoera zibil, sexu-joera, gaitasun fisiko edo psikiko, osasun-egoera, hizkuntza, kultura, erlijio, sineskera eta ideologiagatik edo beste edozein egoera edo ezaugarri pertsonal, ekonomiko edo sozialengatik).

Nortasuna askatasunean eraikiz, aniztasuna aberastasun bilakatuz.

Euskarri interesgarriak:

IDATZIA ERREALITATE BIHURTZEKO, EKINTZARA JO

2016/11/22

OSPAKIZUN ERALDATZAILEAK GURE ESKOLAN

Farapi taldeak Gipuzkoan eginiko hausnarketa batean dioen bezala, “Festak bizitzaren erdigunean daude, ez bakarrik lan eta atseden erritoekin lotuta daudelako, baizik eta ideia eta baloreen munduarekin lotuta daudelako, herriaren nortasunarekin, gizarte egiturarekin, genero sistemekin, hau da, pertsonen arteko harremanekin oro har, eta emakume eta gizonen arteko harremanekin bereziki.”

Hemen Araitz Rodriguezi, Farapiko kideari, INFOZAZPI irratiak burututako elkarrizketa.

Gure herrietako jaiak tradizioetan errotuta daude. Tradizioaren izenean emakumeekiko diskriminazioa onartzen da. Honen adibide izan daitezke: Arretxinagako mahaigainekoa, Markina Xemeingo Karmen eguneko Soka dantza, ...

Zenbat eta jai berriagoak izan orduan eta parekideagoak dira. Jaia berria den heinean gaur egungo jendartearen isla egiten du Jendarte hau guztiz feminista ez bada ere, ez du orain dela 50 urte zuen izaera matxista. Honen adibide izan daitezke Donostiako Piratak. Gainera hauek, ikuspegi feminista landu egiten dute.

Hala ere, gure jaietan parekidetasunera bidea egitea ez da erraza. Duela hilabete batzuk, Arabako herri txiki batera Panderoa ikuspegi feministatik ikastaroa ematera hurbildu nintzen. Telefonotik etengabe emakume batekin izan nuen kontaktua. Emakume hau herriko jaietan guztiz inplikatuta zegoen eta kudeaketak burutzen zituen. Herriko plazara heltzean, emakume bat barazkiak garbitzen bilatu nuen eta noren bila nebilen esatean bera zela, baina mutil gazte bat neukala nire zain azaldu zidan. Izan ere, festen antolakuntza guztia mutil horren gain baitzegoen. Mutil honek, etengabe ondoan bi neska gazte zituen, edozer behar bazuen laguntzeko. Beraien ustez, jai parekideak antolatzen bazituzten ere, antolakuntzatik hasita jarrera sexistak nabari ziren. Mutilak antolakuntzan eta agintean eta neskak zaintzak eta laguntzaile. Hori bai, guztiak ziren modernoak eta feministak.

Eskoletako ospakizunak ere ez dira jai parekideak. Duela bi aste, eskola batean hezkidetza tailerrak egiten nengoela, irakasle gelan bi tutore ipuin tradizionalen inguruan hitz egiten zeudela jabetu nintzen. Beraiei, ipuin tradizionalekin zer egiteko asmoa zuten galdetzean, gela bakoitzak ipuin bat aukeratu eta bertako pertsonaia lez mozorrotuko zirela azaldu zidaten. Hasiera batean, shock egoeran geratu banintzen ere, eskoletako ospakizunak parekideak izateko zerbait egin beharra zegoela jabetu nintzen.

Jaiak eta ospakizunak hezkidetzaren ikuspegitik lantzeko, eskolan burutzen diren ospakizunak genero ikuspegitik aztertzeko hezkuntza komunitatearen (ikasle, irakasle, langile, guraso) islada den lan taldea sortzea ezinbestekoa da.

Agurtzake Goitia Lopezek JAIAK ETA OSPAKIZUNA. Ereduak zalantzan jartzen! postean publikatua.

Behin eskolan tradizionalki burutu diren ospakizunak aztertuta eta eraldatu beharreko ekintza, egoera eta jarrerak identifikatuta, proposamen berriak egingo dira. Proposamen hauek hezkuntza komunitateak gaur egun dituen interes, beharrizan, egoera... oinarrituko dira. Ospakizunak aztertu eta proposamen berriak egin daudenean, hezkuntza komunitate osoari aurkeztuko zaizkio. Ospakizun berriei ekiteko, betebeharrak era parekidean banatuko dira. Antolakuntza eta zuzendaritza taldeetan emakumeen presentzia ezinbestekoa izango da. Era berean, gizonek ere zaintza (sukaldatu, garbitu...) eta laguntzaile lanak burutu beharko dituzte.

Ospakizun parekideen inguruan sortuko den lan taldearentzat gomendagarriak diren artikulu, albiste eta gidak:

Ildo honetan, eremu hezitzailean lantzeko erronkak ondorengo hauek dira:

Eskolako ospakizunetan sexu-genero sistema erreproduzitzen duten egoera, ekintza eta jarrerak identifikatzea.
Eskolako ospakizunetarako ekintza ez sexistak eta berriak proposatzea.
Hezkuntza komunitate osoa isladatzen duen ospakizunetarako lan talde parekidea sortzea.
Eskola barruan aliantza eraiki eta jai parekideen aldeko ahalik eta jende gehien biltzea. (Leire Garrok JAIETAN ERE ERALDAKETA FEMINISTA postean publikatua)
Ospakizunetan emakumeon parte hartze aktiboa bultzatzea eta bermatzea, protagonista bilakatuz. (Leire Garrok JAIETAN ERE ERALDAKETA FEMINISTA postean publikatua)

Eskolan lantzeko erronkak Ana Extramiana Camenok publikatutako JAIAK ETA OSPAKIZUNAK BENETAN JARDUERA postean aurkitu daitezke.

Bukatzeko, astean zehar jai parekideen inguruan nire barnean egindako hausnarketaren emaitza den akrostikoa uzten dizuet:

2016/11/21

JAIETAN ERE ERALDAKETA FEMINISTA!!!!!

Aste honetan “ Jaiak eta ospakizunak begirada hezkidetzailea txertatzen”gaia landu dugu. Ospakizun eta ohituraz gure jendartean dauden festa batzuk betaurreko moreekin aztertu ditugu: San Balentin eguna, danborrada, alardea, olentzero, ama/aitaren eguna… eta azterkeak gure artean konpartitu ere, zein aberasgarri eta interesgarria!! Mila esker denoi.

Jarraian, festak eta jaien inguruan niretzat nagusiak izan ideiak garrantzitsuenak:

Antropologia feministak dioen bezala festak eta ospakizunak ez dira jendartean ematen diren eszenifikazio soilak kultura-adierazpen sendoak baizik.
Maggie Bullen EHUko gizarte antropologiako irakaslearen adierazpenak ederki laburbiltzen du festetan gertatzen dena: “horien azpian sistemaren oinarria dago”.Sistema hori eguneroko jardunean agintzen duen genero-sistema bera da, gizonen eta emakumeen arteko ezberdintasunak bermatu eta betikotzen dituena. Eta jendartean ematen dena, festa eremuan ere ematen da, Bullenen esanetan festa eremua jendartearen isla delako.
Ospakizunetan afektibitate eta emozio karga haundia mugitzen da. Begoña Ibarrolak esaten duen moduan “ emozioek bere biziko garrantzia dute portaeran”.
Beraz, eremu eta esparru hau jendartean eraldaketa feminista gauzatzeko aukera paregabea eskaintzen digu eta garraantzitsua da eremu horretan parte hartzea.
Bestetik, jaiak eta osapakizunak ere historian zehar asmatutako edo sortutako oihutura eta tradizioak dira eta askotan eliza katokikoak eta patriarkatuak berak, jendartean sortzen ziren beste adierazpen batzuk “kontrolatzeko” sortutako ospakizunak edo tradizioak dira. Ondorio gisa esan dezkegu, tradizioak edo ohiturak dinamikoak izan behar direlaa eta jendartearen eskaerei egokitu behar direla. Azken finean, jaietan identifikatuak eta gustora sentitu behar gara.

Jarraian aste honetan landutako edukiekin osatutako akrostikoa :

JARRERA

ANITZAK

INKLUSIBOAK

PUBLIKOA

AUKERA

UMOREA

ERALDATU

KOMUNITATEA

IRAULTZA

IDENTIDADEAK

ERRESPETUA

AHALDUNDU

KOLOREA

Gaur egun gure herrian festak parekideak izan ahal izateko urrats haundiak eman badira ere, oraindik urratsak eman behar ditugu festetan emakumearen parte hartzea bermatzeko eta bertan sujeto aktibo bezala parte hartzeko. Horren adibide gisa dugu Irungo zein Hondarribiko alardeetan mugimendu feministatik bultzatuta eta bertako herrietako dinamikek. Festa horietako adibideak agerian usten dute, egunerokoan ematen diren zapalkuntza eta diskriminazio sexisten isla ere badirela. Beraz, gune hauetan ere gure eskuhartzea eta parte hartzea ezinbestekoa da.