Hizkuntza da sexista edo hiztunak gara sexistak?

    Aste honetan euskara hizkuntza sexista ote den ala ez galdetu diot nire buruari. Nire aburuz, hizkuntzak ez dira sexistak berez, baizik eta erabiltzaileek bilakatzen ditugu. Askotan gure buruan hitz batzuekin asoziazioak egiten ditugu eta nahiz testuan ez generoa aipatu, gure pentsamenduek gizon edo emakume batez hitz egiten gabiltzan pentsaraztera bultzatzen gaituzte.

    Onartu beharra daukat, zenbaitetan horrelako akatsak egin ditudala nik ere, baina esaten den moduan, beti gaude ikasteko garaiz!

    Gaiari buruan bueltak eman ondoren, hau da sortutako akrostikoa:

 Aurreko urteetako edizioetako HIZKUNTZAN eta KOMUNIKAZIOAN, SEXISMORIK EZ posta gomendatuko nizueke. Zergatik? Eduki interesgarriaz gain, baliabide erabilgarriak aipatzen  dituelako.

    Andoaingo udalak argitaratutako honako gida aukeratu dut aztertzeko. Bertan ohiko akatsez gain, hauek ekiditeko proposamenak plazaratzen ditu.

    Eremu hezitzailean landu beharreko lehentasunezko bi alderdiak honakoak dira nire aburuz:

•        Egiten dugun hizkuntzaren erabilerari buruzko hausnarketa. Gidan aipatzen duten moduan, hausnarketarako tresna egokia izan daiteke inbertsio erregela aplikatzea.
•       Hezkuntza komunitatean,ekoitzitako dokumentu, kartel, eta abarretan euskararen erabilera ez sexista bermatzea.

    Gaiarekin jarraituz honako bi bideotxo gomendatu nahi nizueke:

 1-Pilar Kaltzadaren Garena eta dioguna: euskara hizkuntza ez-sexista da? 

2- Amelia Barquínen Euskararen erabilera ez sexistarako gakoak eta proposamenak 

Heroi oro oroi

Aste honetan emakumeen eskarpenei buruz hausnartzerakoan konturatu naiz zenbateraino dugun deformatuta diagnostikoa. Hau da, badakigu oro har ez direla kontuan hartzen emakumeek garai batean edo bestean esan edo egindakoak, baina ez dakit hain argi dugun zenbateraino ez ditugun kontuan hartzen. Normalitateak erabat baretu gaitu eta propio lantzen ez badugu ez gara konturatzen gai askotan ez emakumeak, ez emakumeek egindako lanak, aipatu ere ez ditugula egiten. Hori dela eta, ariketa bat egin dut eta zuei ere gonbidapena luzatzen dizuet egiteko (etxean, lanean...). Lehenengo, irakasle batekin egin dut. Historia irakaslea da eta lan mahaiaren atzean apalategi oso bat du klaseak prestatzeko erabiltzen dituen liburuz beteta. Eskatu diot apalategian buruz behera jartzeko gizonek idatzitako liburuak, emakumeek idatzitakoak bistan gelditu daitezen. Hauxe izan da emaitza:

Ez dago apenas libururik zutik. Berak esan du emakume historialari gutxi daudela eta gai espezifikoetan edo espezializatuetan halaxe izaten dela maiz. Hortaz, bigarren ariketa egin dut, oraingoan ikasleekin: eskolako liburutegira joan gara eta, eleberriak edo nobelak direnez gehien irakurtzen direnak, berdina egin dugu liburutegiaren zati horrekin. Hau da, eleberrien artean buruz behera jarri ditugu gizonek idatzitakoak eta zutik utzi emakumeen lanak. Hau izan da emaitza:

Berriz ere oso-oso gutxi izan dira zutik gelditu diren liburuak. Hausnarketa aberatsak egin dituzte ikasleek: bazekitela emakume gutxiago izango zirela, baina ez zutela uste aldea hain handia izango zenik, edo dauden emakumeak nobel saridunak edo oso ospetsuak direla eta horrek gutxieneko langa itogarria ezartzen duela emakumeentzat, adibidez. Horrez gain, hasi dira pentsatzen: buruz behera jarriko bagenitu europarrek idatzitakoak edo txuriek idatzitakoak ere antzerako gertatuko litzateke. Azkenik, ondorio batera iritsi dira: kontzientzia hartzea urrats bat dela, baina eskutik ekintzarik ez badakar nekez aldatuko dela egoera. Alegia, inertziari jarraituz gero, ezer egin gabe, beti jasoko ditugula neurri askoz handiagoan gizonezkoen ekarpenak, beraz guztioi dagokigula ahalegina egitea, nor bere alorrean, emakumezkoen ekarpenak barne hartzeko.

Ildo horretatik, aurreko edizioetako blogeko sarrerak irakurtzen aritu naiz eta Arantxa Urretabizkaiari buruzkoa aukeratu dut hona ekartzeko. “Zergatik panpox” liburuan hasi zen moldeak apurtzen eta ordutik hori besterik ez du egin euskal literaturan. Hala ere, ez du behar adinako osperik.

Eta euskal emakumen aitzindari bat ekartzeko ere bide beretik jo dut. Ospe handiko kontuetan egindako ekarpenaz baino, egunerokoan sekulako eragina duten “txikikeria” horietan bidea urratu duen emakume bat ekarri nahi izan dut lehenengo. Perpetua Saragueta euskaraz idatzi zuen lehen emakumeen artean dago, bai, baina Nafarroan gidabaimena eskuratu zuen bigarren emakumea ere bada (1935ean lortu zuen) eta horrek bizitza goitik behera aldatu zion. Gainera, ohitura eta gaizki ikusien kontra, alabari izena euskaraz jarri zion lehenengoen artean dago Perpetua. Miren Agurtzane deitu zion alabari eta elizako liburuetan hala dago jasota. “Bidegileak” bilduman duzue emakume honen biografia labur eta arina. Aipatzekoa da falangistek senarra jipoitu eta lanerako gaitasunik gabe utzi zutela, beraz Perpetuak 8 kideko familiaren biziraupenaren zama eraman behar izan zuen bizkarrean. Etxeko eta etxetik kanpoko lanen artean aberatsentzat jostun aritzen zen, adibidez, eta horrek gogora ekarri dit “Neskatoak” dokumentala, bertan jasotzen baitira aberatsen etxeetan lanean aritutako emakumeen testigantzak. Ikusi ez baduzue, hona lotura. Azkenik, Bibiana aipatu nahiko nuke “Adunan galtzak jantzi zituen lehen emakumea”, berak ere bidea urratu baitzuen egunerokoan.

Egunerokoan egiten ditugun horiek iraultza txikiak diren heinean, nire ustez, hezkidetzan ere hala jokatu beharko genuke. Ikasleek agian gogoratuko dituzten gure hitzetako batzuk, baina ziur neurri handiagoan gogoratuko dituztela beraiek egindakoak, normaltasun hori urratzera eraman zituen egoera, alegia.

HEMEN GAUDE TA POZTUTZEN NAIZ

 

Hemen gaude ta poztutzen naiz. Bidea iluna izaten ari da, gaua bezalakoa, baina kolore moreak bultzatuta (feminismoaren koloreak bultzatuta) tente eta irmo.... HEMEN GAUDE. 

Txikia nintzenean istorio bat kontatu zidaten: "Jainkoak  sortu zuen Adan eta bakarrik egon ez zedin sortu zuen Eva Adanen saiehts batetik. Gero, Evak zuhaitz debekatutik jan eta bekatu egitera bultzatu zuen Adan".

Eta hemen sortu zen Patriarkatua, denboren hasieratik: inportanteena Adan zen, lehena. Eva Adanen osagai bat baino ez zen izan eta gainera... maltzurra. Adan Gizajoa!!! 

Txikitan ere, beste bi ideia entzuten nituen: 

1.- Euskal Herrian matriarkatua egon zela betidanik: Horrek lasaitasun apur bat ematen zidan, zeren pentsatzen nuen "beno, gure gizartea ez da hain matxista". INOZENTE!!!! Gero, urteekin konturatzen nintzen etxe batzuetan, agian (eta bakarrik agian), emakumeak agintzen zuela, baina hori baino ez zen izan: ateak barrura. Kalean, bizitza publikoan, gizonak zeuzkan (eta oraindik dauzka) protagonismoa, autoritatea eta boterea.

2.- "Gizon aparta bakoitzaren atzean beti dago emakume aparta bat". Ez dakit hori egia den edo ez, kasu batzuetan segururaski bai, baina importanteena zera da: Emakumeok, bikainak, aparta edo arruntak izateko, ez dugu gure atzean gizonik behar.

Gauza guzti horiek kontuan hartzen, konturatzen naiz gauza asko aldatu behar ditugula, gizartean baita gure buruan ere.

Eta Historian zehar  errepasoa egiten badugu, ikusiko dugu emakume bikainak egon direla arlo guztietan (matematikan, fisikan, astronomian...), baina beti itzalean, gizonen atzetik, izkutatuta (behartuta, noski), eta, berdintasuna lortzeko eta emakumeei dagokien lekua emateko, feminismoaren estrategiak martxan jarri behar ditugula:

a) emakumeen ekarpenak ikusaraztea.

b) ekarpenak baloratzea

c) ekarpenen eskutaketa desaktibatzea

Horrekin batera, nire ikastetxean otsailaren 11n emakume zinentzalarien eguna ospatzen dugu, emakumeen papera ikusarazteko. Horretarako ekintza desberdinak egiten ditugu, eta horietako bat hauxe da: "científicas alavesas" (nire ikastetxea Araban dago).

Baina normalean, emakumeak ikusarazi nahi ditugunean gure inguruko emakumeak ahazten zaizkigu: gure amak, amonak, aizpak, lagunak... emakume arruntak. Horiek guztiak ere inportanteak dira, pixkanaka-pixkanaka, berdinatsunaren aldeko borroka mantentzen dutelako egunero. Horregatik, aurreko edizioetako ikastarokideek egindako posten artean, Bittorena da gehien gustatu zaidana, bere amona aipatzen duelako erreferente bezala. Izenburua: AMONAK NON EMAKUME INDARTSUAK HAN. 

Eta amaitzeko, "Historia de las mujeres en Euskal Herria" liburuak apaitu nahiko nituzke, gure Historia apur bat hobeto ezagutzeko:

 

Izan direlako, bagara.

Aste honetako gaia lantzerakoan, biologiako ikasle nintzeneko nire apunte eta liburuak birpasatzea bururatu zait. Oso emakume gutxiren izenak topatu ditut bilaketa egiterakoan: Lynn Margullis eta Jane Goodall. Gainerakoak, gizonezkoen izenak.

Momentu hartan, ikaslea nintzenean, aitortu beharra daukat, ez nintzan egoerataz kontziente izan, baina gaur egun jakinik zientzia munduan zenbat emakume dabilen lanean (doktoregaien % 45a emakumeak dira; Iturria), oso adierazgarria egin zait emakume hauei egiten zaien errekonozimendu urria. Nobel sarien irabazleen zerrenda begiratzea besterik ez dugu: irabazleen % 6a izan dira soilik emakumezkoak.

Horrexegatik, erronka nagusia honakoa da nire aburuz:

• Eskoletako testu liburuetan emakume hauen lanak agertzea, presentzia izatea. Zientzian egin diren eta egiten ari diren aurrerapausuetan, emakume askoren lana ezinbestekoa izan baita. 
• Gaur egungo neskatilek erreferenteak behar dituzte, horrela pentsa dezakete beraiek egin badute, nik zergatik ez? 

Aurreko edizioetako EMAKUMEA AHALDUNDU , IKUSARAZI eta BALORATU posta gomendatzen dut berarekin bat natorrelako eta euskal zientzia munduan daukagun erreferente bati buruz solasten duelako.

Zientzia munduarekin erlazionaturik euskal emakume aitzindari bat ekarri nahiko nuke gaurkoan: Felisa Martín Bravo (Donostia,1898-Madrid, 1979).

Iturria: Elena Ciordia; mujeres con ciencia

Felisa Martín Bravo fisikari eta meteorologoa izan zen. Donostian batxilergoa egin ostean, Madrilgo Unibertsitate Zentralean goi mailako ikasketak egin zituen eta zientzia fisikoetan lizentziatu zen 1922an. Ikasketekin aurrera jarraitu eta 1926an Estatuko, fisikako lehen emakume doktorea bihurtu zen. 1932an, beka bati esker, Cambridgera joan eta bertan X izpiei eta kristal-egiturei buruz ikertu zuen. Hori gutxi balitz, Espainiako Meteorologiako Goi Mailako Kidegoan sartu zen lehen emakumea bera izan zen. Gainera, ikerketan aritzeaz gain, eskolak eman zituen Madrilgo Unibertsitate Zentralean.

Ibili, bagabiltza

Hilabete luzea baino ez da Jocelyn Bell Burnel astrofisikari britainiarra gurean egon zela, EHUko Zientzia eta Teknologia Fakultateak,  Doctor Honoris Causa  izendatzeko ekitaldira etorria.  Berria egunkariak aitorpen intelektuala gainditzen duen justizia-ekintza gisa kalifikatu zuen izendapena. Artikuluaren asmo on guztiak ilundu zituen Berria egunkariko izenburuak. Jocelyn Bell Burnell: ahaztutako dama. Zientzian oso jantzia behar du batek izenburuak iradokitzen duen emakume zalduna burutik kendu eta lehen pulsarra atzeman zuen astrofisikan aditua den emakumearen aurrean zegoela jakiteko.

Jocelyn Bellen hitzetan emakume askok erakusten duten apaltasuna atzeman daiteke. 2015ean "La mujer no siempre quiere ser tan competitiva como el hombre" elkarrizketan Nobel saria irabazi ez izanak agian mesede egin diola aitortu zuen.

Oraindik ere, meritu bera izanik, zailago du hainbat emakumek gizonek jasotzen duten aitortza bereganatzea. Zergatik da orduan gaizki ikusia emakume batengan guraria izatea, zer dela eta hartzen da harrokeriatzat? 

Neska eta mutil nerabeen eskola jarreren eta horren ondorio dien eskola emaitzen aurrean lankide batek sarri egiten duen - Noiz hartzen digute aurrea gizonok?- galderak ez du erantzun sinplerik.  Egon bagaude eta egin, egiten dugu. Ikusi besterik ez dago herri eta hirietako ekitaldi eta jardunetan emakume kopuruaren nagusitasuna. Kontua da balioa kendu zaiola betidanik emakumeek egindakoari, izan etxe barruan nahiz kanpoan. Botere eta ospe guneetan, gainera, ez gara horren ongi-etorriak.

Txalogarria da Marta Macho Stadler matematikari eta zientzia-dibulgatzaileak Kultura Zientifikoko Katedra barruan Mujeres con ciencia blogean egiten duena, zientzian jarduten duten emakumeen bozgorailu da. Zer esanik ez WIKIEMAKUMAK taldeak aurrera eramaten ari den lana.

Aspaldian entzun ditudan testigantzetatik  Miren Aire nekazariarena  aukeratuko nuke, arrasto sakona utzi du nigan haren xalotasunak eta koherentziak.

Beste muturrera joanda iradokitzaile deritzot Esther Ferrer artistak erakusten duen atrebentziari. Ferrer 1970eko hamarkadan hasi zen performancea egiten. Bere espazio eszenikoa bi mailatan garatu du: pribatua, sexualitatea edo harreman pertsonalak bezalako alderdi intimoak zalantzan jartzen dituena; eta soziala, honetan emakumearen gorputzaren “kosifikazioa” salatzen du, gertaera hunkigarrien kontaketa propioa egin, proposamenak partekatu... 

 Se hace camino al andar

Eta bidea egiten hasita:

- Aitortu dezagun etxeko lanen balioa- zaintza barne-eta parteka ditzagun lanok.

- Zaindu dezagun genero-ikuspegia eskoletan.

- Goza ditzagun elkarrekin kultura arloko hainbat emakumeren ekarpen interesgarri.

- Bistara ditzagun emakume erreferenteak eta anonimoak, atzokoak eta gaurkoak.

Gustatu zait "HERSTORIA" IDAZTEKO BEHARRA sarrera, ardurak eta erronkak zerrendatzen ditu eta ez ditu ahazten mutilen hezkuntzan ata hazkuntzan egin beharrekoak.

 

  

 

 

EMAKUMEAK IZAN GARA, GARA ETA IZANGO GARA!

Emakumeen presentzia eta ekarpenei buruz hausnartzen ari naizela, ez bakarrik aintzindari eta famatuak izan diren emakumeak baizik eta gure inguruan dabiltzatenak ere asko eta asko direla konturatu naiz.

Kontutan izanda emakume bakoitzak, gure bizipenen arabera eraikitzen dugula gure pentsakera, gure bizimodua, gizartea ukertzeko era,… garrantzi izugarria hartzen dute ditugun erreferenteak. Eta oin gutxirarte emakumezko erreferenterik ez izana, emakumeari historikoki lotuta egon diren ezaugarriak, jarrerak,… guztiz desbaloriztuak izan dira, eta ondorioz…gaur egun daukagun gizartea sortu dugu, nun balorean jartzen dena, boterea, indarkeria,…da.

Horregaitik guztiagaitik aukeratu dut aurreko edizioetako post hau, egin ditudan gogoetekin bat datorrelako eta zientziaren inguruan gomendatzen duen materiala interesgarria iruditzen zaidalako.

https://hezkeh0506.blogspot.com/2021/12/emakumea-ahaldundu-ikusarazi-eta.html

Bestalde, azken urteetan uste dut zientziari batez ere ematen ari zaiola ikusgarritasuna eta nik oraingoan, artea eta sormena indarrean  jarri nahi ditut; horregaitik aukeratu dut emakume sortzaile hau: Virginia Imaz Quijera. Gaztetan, mugimendu feministaren inguruan antolatutako ekintza baten ezagutu nuen clown-a da eta geroztik ere beste ikuskizun batzuetan ere egon izan naiz. Feminismoaren ikuspuntutik, oso ekarpen garrantzitsua egiten ari dela  uste dut eta gainera umorez.

Virginia imaz Quijera, Donostikoa da. Pailazo profesionala da 1988tik  eta 1979an Oihulari Klown antzerki konpainia sortu zuen. Komikotasunaren inguruko tailer ugari eman izan ditu eta Maskara-antzerkian 38 ikuskizun zuzendu  ditu.

1998ko ekainetik 2000ko abendura arte Cirque du Soleilen La Nouba ikuskizunean pertsonaia komiko gisa parte hartu zuen Kanadan eta Estatu Batuetan.
Gaur egun, Virginiak clown, antzerki eta ipuin-kontalarien formakuntza ematen du, eta bere clownklusioengatik da ezaguna, marka propio gisa erregistratu zuelarik.
2016an, Berdintasunaren aldeko Emakunde Sariaren epaimahaikide izan zen. Eta 2017an, bere ibilbide eta kontzientzia feministagatik jaso zuen saria.

Guzti hau ikusita, eremu hezitzaileetan lantzeko erronka bi nagusituko nituzke:

-Eskoletan erabiltzen diren liburuak aztertu eta lantzen diren gaietan emakumeak eta beraien ekarpenak txertatu.

- Eskoletan erabiltzen ditugun kantak, olerkiak,…berrikusi, aztertu eta behar izanez gero moldatu, berriak sartu edo deuseztatu.

Genero-indarkeria etxean

Gaurkoan saiatu naiz genero-indarkeriaren gaia lurreratzen. Adibidez, indarkeria psikologikoari dagokionez, paradoxa moduko bat ematen dela iruditzen zait: nire inguruan ikusten dut zenbait emakume ari dela berdintasunerantza bidean ahalegin handia egiten, egunerokoan, eta, gizonezko bikotekideak dituztenen artean, batzuetan gizonak direla etengabe goraipatuak direnak, ez sekulako ahalegina egiten dutelako berdintasunaren alde euren egunerokoan, baizik eta ez direlako espero bezain matxistak edo inguruko gizonak bezain matxistak. Hau da, lan berberak egiteagatik emakumezko horiek ez dituzte inoiz hitz politik jasotzen. Aste honetan bertan eman den adibide batekin hobe ulertuko da: gizonak janaria prestatu du eta, bitartean, emakumeak etxea garbitu. Gero, lagun artean, emakumeari bota diote “zelako zortea duzun” gizonak janaria prestatu duelako eta maiz egiten duelako. Inork ez du baloratu emakumearen lana eta gizon horrek ere ez du adierazi berak zegokiona baino ez duela egin eta, gainera, bitartean emakumea ere ari zela lanean. Deserosotasun puntu batekin, baina gizonak hitz politak jaso ditu eta isildu egin da. Uste dut horrek indarkeria psikologiko bikoitza eragiten diola emakume horri: taldearena eta bikotekidearena. Isiltasuna, batzuetan, oso bortitza da. Uxue Alberdik elkarrizketa honetan horri buruzko hausnarketa egiten du:

“Isiltasun mota ezberdinak daude. Gauza bat da begietara begira, aldamenean isilik geratzea, pentsatzeko... atxikimenduzko isiltasuna. Hori sumatzen dugu batzuengan eta estimatzen dugu, denok behar ditugu isiltasun aroak. Baina beste isiltasun mota bat da ezer gertatu ez balitz bezala jokatzea, gure bizipenei eta pentsamenduari garrantzia kentzea, propio ezikusiarena egitea, eta horretatik ere badago.”

Niretzat halako korapiloak askatzeko moduak elkarrekin bilatzea funtsezkoa da. Izan ere, emakume horrek egunerokoan frustrazioa pilatzen du, ahalegin guztia eginda ere feminismoan beti baititugu oraindik mila frente pendiente. Hau da, emakume horrek egunerokoan jasotzen duen mezu subliminala da: egiten duzun guztia ez da aski. Aldiz, bere gizonezko bikotekideak, objetiboki askoz gutxiago egin arren, egunerokoan goraipatzen dute eta jasotzen duen mezu subliminala da: ondo ari zara. Agian aldrebes izatea ez litzateke ideala, baina logikatik hurbilago egongo litzateke.

Indarkeriaren beste adibide bat etxebizitzaren “meloia” ireki eta berehala agertzen zait niri. Inguru hurbilean ditudan emakumezko gehienek etxea dute jabetzan (hipoteka ordaintzen ari dira edo beste moduren batean konponduta dute kontua) eta uste dut honen atzean badagoela indarkeria ekonomikotik askatzeko saiakera, hots “etxe bat norberarena” izateko ahalegina. Emakume horien artean:

o   Emakumezko bikotekidea dutenek: bi emakumeek dute etxea jabetzan edo beste nolabait konponduta dute etxebizitzarena, nork bere aldetik.

o   Gizonezko bikotekidea dutenek: etxea beraien kabuz lortu dute, dela momentu horretan bikotekidea baino egoera ekonomiko nabarmen hobea zutelako, dela momentu horretan bikotekiderik ez zutelako. Bi kasuetan gizona emakumearen etxean bizitzea adostu dute.

o   Bikotekiderik ez duten emakumeek: beraien kabuz lortu dute etxea izatea.

Badakit nire inguru hurbilena gizarte osoaren adibide eta, gainera, etxebizitza izatea bera gaur egun badela denen eskura ez dagoen aukera. Dena den, interesatzen zait nire ingurura begira egin daitekeen irakurketa, murritza dela jakin arren.

Uste dut nire inguruan gertatzen denak zerikusi handia duela emakume bati ezartzen zaion bizimoduarekin: emakumeak 25 urteak bete orduko argi izan behar du norantza bideratu nahi duen bere bizitza eta, beraz, espero da bizitza horretarako baldintzak sortzen hastea, tartean baldintza materialak, etxebizitza kasu. Horrek esann nahi du erabaki batzuk hartu behar direla (adibidez, epe motzean etxebizitza erostea ahalbidetuko dizun lan bat izatea, non bizi nahi duzun pentsatzea…), zenbait kontu lehenetsi eta beste zenbait bazterrean utzi. Hori dena espero da emakumeengandik eta ez gizonengandik (edo gizonengandik beranduago espero da, gutxienez).

Gainera, harrigarria da emakumezko bikotekidearen etxean bizi diren gizonek “ardura bat gutxiago” gisa bizi dutela egoera hori “etxarena konponduta”. Aldiz, pareko egoeran ikusi ditudan emakumeak larriago daude, “ezer gabe” daudela uste dute etxerik ez badute jabetzan, babesik gabe daudela bikotekidearen etxean bizi badira. Etxea jabetzan duten nire inguruko emakumeen artean ere “babes” gisa ikusten dute kontua, pasatzen dela pasatzen dela ere etxea beti izango baitute hor. Uste dut hor ahalduntze bat badagoela, independentzia ekonomikoa, baina aldi berean azpiratzea bistakoa dela. Zegatik ez dira gizon horiek “babesik gabe” sentitzen etxea jabetzan ez dutenean? Zergatik aurreikusi dute emakume horiek, ez soilik nolako bizimodua nahi duten, baizik eta baita bizitzarako B plan posible bat ere?

Euskadi Saria jaso duen Maite Mutuberriak hitz gutxi eta esanahi handiko liburu bat egin zuen 2018an eta horrela aurkeztu zuen:

“Izena eman nahi nion. Nola deitu hainbeste nekatzen ninduen horri? Dena zikintzen zuen oinazeari? Zer hitz jarri orban horri? Nire koadernoetara irauli ahal izan nuen, besterik ez. Eta izendatzen jakin gabe jarraitzen nuenez, lohia deitu nion.”

Lohia liburuak ilustrazioak biltzen ditu:

Nik uste dut genero-indarkeria ere lohia dela.