IKASTETXEKO IRAKURKETA, IDAZKETA ETA IKERKETA PLANAREN HEZKIDETZA-MARIAN MORENO 2.jarduera

Kaixo denoi:

Hor doakizue Marian Morenoren artikulu bat euskaratuta:

IKASTETXEKO IRAKURKETA, IDAZKETA ETA IKERKETA PLANAREN HEZKIDETZA

Hezkidetza gaietan lan egiten dugunok behin eta berriz diogu genero-ikuspegia hezkuntzaren esparru guztietan aplikatu behar den zeharkako kontua dela. Beraz, Irakurketa, Idazketa eta Ikerketa Planak (hemendik aurrera, IIIP) ikuspegi hori kontuan hartu beharko du, desberdintasunak orekatzeko tresna izan dadin, genero-estereotipoetatik libre dagoen hezkuntza bultzatuko duena eta edozein diskriminazio eta bidegabekeriaren aurrean espiritu kritikoa sustatuko duena.

Kontuan izan behar da literaturak ideologia bat transmititzen duela eta, jakina, haur eta gazte literaturak ez diola ihes egiten transmisio horri; ikasleei ematen diegun liburu bakoitzean mezu batzuk sartzen dira garatzen ari diren munduaz; beraz, gure esku dago literatura eta mezu horiek hautatzea, munduaren ikuspegi askotarikoa emateko eta munduari buruz duten ikusmoldea aberasteko, estereotipoetan eta gutxiespenetan erortzea saihestuz.

Hori dela eta, beharrezkoa da IIIPren berrikuspena egitea, ikastetxe bakoitzean hezkidetzako IIIP bat izateko zer alderditan esku har dezakegun ikusteko. Alde horretatik, testu hau hiru alderditan zentratuko dugu, garrantzitsuak iruditzen zaizkigunak eta espero dugunak baliagarriak izatea ikastetxeko IIIPren genero-ikuspegia aplikatu nahi duten irakasle guztientzat: hizkuntzaren erabilera ez-sexista, haur eta gazte literaturaren azterketa eta eskola-liburutegiko hezkidetza-jarduera zehatzak.

1. HIZKUNTZAREN ERABILERA EZ-SEXISTA.

Hizkuntzari dagokionez, kontuan hartu behar dugu hizkuntzak pertsonok egiten dugun munduaren irudikapenean duen garrantzia; hizkuntzaren kontua ez da gai hutsala, ezta garrantzirik gabeko eranskina ere. Pertsonok hizkuntzaren bidez irudikatzen dugu mundua, eta, noranzko bitan, hizkuntzaren bidez aurkezten zaigu mundua. Hori horrela, soziolinguistika ikasten dutenek "izendatzen ez dena ez dela existitzen" badakite. Adibidez: aipatzen edo izendatzen ez diren gerrak, badirudi arazoa desagertu egiten dela. Zer dakigu gaur egun Somaliaz? Kezkatzen al gaitu?

Ez, jada ez dugulako izendatzen eta ez dugulako entzuten, beraz, arazo izateari uzten dio. Komunikabideek oso ondo dakite hori, izan ere, beren agendetako gaiak oso ondo aztertuta daude, badakitelako haiek jorratzen dutena gizartean presente dagoen gaia izango dela, eta hortik dator

euren boterea.

Emakumeak izendatzen ez baditugu, horiek mezuan eta errealitatean ezkutatzen dira, ez gara haien presentziaz jabetzen, mundua maskulinizatzen dugu, maskulino generikoa erabiltzen dugun aldi berean. Genero gramatikal maskulinoa bakarrik erabiltzean, gizadiaren erdia izendatua ez izatea lortzen dugu; gero, gizadiaren erdi hori ikusezin bihurtzen ari gara. Batzuetan, hizkuntzaren erabilera ez-sexistari buruzko kritikak entzun izan dira, hala nola, zerbait osagarria, garrantzirik gabeko zerbait; hala ere, genero-azterlanetako agintariek hizkuntzaren erabilera ez-sexistaren garrantzia azpimarratzen dute beti.

Halaber, berdintasunean oinarritutako hezkuntzaren alde egiten dugunok, gure jarrerarekin bat datorren hizkuntza bat erakustearen alde egiten dugu.

Horregatik, hizkuntzaren erabilera ez-sexista modu egokian ikastera eramango gaituen ahalegina beharrezkoa da, baita hizkuntza hori dinamikoa izatea, ez errepikakorra, jariakorra,... eta, horretarako, ikaskuntza bat izan behar da. Gaur egun, hizkuntza berdintasunez, orekaz eta zuzen erabiliz eta hizkuntzaren erabilera ez-sexista egiten laguntzen digun bibliografia ugariarekin ezin hobeto idatzitako testu asko edukitzeko erraztasuna dugu, baita unean uneko komunikazio-egoerei irtenbide zehatzak emateko ere. Hain zuzen ere, hizkuntzaren erabilera ez-sexistari buruzko eskuliburu bat eskuratzeko aukera ugari daude; izan ere, interneten eskuliburu horietako batzuk doan daude. Batzuk erabilera profesional oso zehatzetarako dira, beste batzuk luzarorako, administrazio-instantzia guztietan aplikatzeko baitira. Asturiasko Emakumearen Institutuak bere webgunean proposatzen digun argitalpenaren alde egin dugu: http://tematico.asturias.es/imujer/upload/documentos/cuida_tu_lenguaje28035.pdf, sarbide errazeko eta diseinu bikaineko dokumentuaren adibidea.

Beraz, IIIP idazteko garaian kontuan hartu beharreko lehen gaietako bat hizkuntzaren erabilera ez-sexista izango da, eta kontu berezia izango da eskola-liburutegian erabiltzen diren kartel, iragarki, poster eta abarretan.

2. HEZKIDETZA ETA HAUR eta GAZTE LITERATURA.

Erakusketa honetan, haur eta gazte literatura aztertzea proposatzen dugu, hezkidetza-irizpide bat aplikatuz genero-estereotipoak indartzen ari diren alderdiak deskubritu ahal izateko. Analisiak lehen urratsa izan behar du ondoren aztertutakoaren inguruan jarduteko; azterketaren urratsean soilik geratuko bagina, ez ginateke ezer egiten ariko berdintasunean oinarritutako hezkuntzaren alde. Beraz, beharrezkoa da gutxieneko prestakuntza ematea haur-literaturak ikasleei batzuetan planteatzen dizkien topikoak desmuntatzeko. Ipuin tradizionala ohiko baliabide gisa erabiltzen da; hala ere, hain ohikoa ez dena da irizpide kritiko bat aplikatzea ipuin tradizionala (beste batzuk ez hain trdizionalak) gure ikasleengan indartzen ari den balioei buruz.

Egia da, jende askok argudia dezakeela ipuin tradizionalaren balioak idatzi zireneko garaiarekin lotuta daudela eta, beraz, kontakizunaren baliozkotasuna errespetatu beharko dela, nahiz eta egun irauten duten balioak indartzen ari diren. Legez kanpokotzat ere jo genezake; adibidez, Bizar Urdina (Barba Azula) ipuin ospetsua, Indarkeriaren aurkako Lege Integralaren argitan ikusten badugu. Hori horrela izanik, beharrezkoa izango da azterketa-irizpide bat izatea ikasleekin lan egin ahal izateko, eta estereotipoak, topikoak eta balioak espiritu kritikoz berrikusi gabe zabal daitezen ez uztea. Jarraian, praktikara eramateko errazak diren analisi-jarraibide batzuk aurkeztuko ditugu, ia begirada batez jakin dezagun aurrean dugun kontakizuna sexista den ala ez.

Azken finean, irakasleei berehalako tresna erabilgarria, erraza eta dinamikoa eman nahi zaie, genero-ikuspegia ikasgelara eta, jakina, eskola-liburutegira eramateko ezagutza egokiak emango dizkiena.

Gaur egun, irakurtzeko gaitasunari buruz, haur-literaturaz eta sexismoaz ari garenean, ezin dugu Adela Turín aipatu gabe utzi, bera baita haur-literaturaren azterketa genero-ikuspegiarekin sistematizatu duena, eta hala egiten jarraitzen du, bere ikasketak guztiz gaurkotuak eta eguneratuak baitira. Adela Turinek aztertutako materiala eta ateratako ondorioak eskuratzeko: http://www.ducotedesfilles.org /, http://www.fundaciongsr.es/pdfs/1cifras.pdf, http://www.fundaciongsr.es/pdfs/2encuesta.pdf

2.1- ZER AZTERTU HAUR ETA GAZTE LITERATURAN?

1. Nor da istorioaren protagonista? Inoiz ba al da emakumea istorioaren protagonista? Hori oso datu erraza eta azkarra da gure eskola-liburutegia osatzen duten liburuetan ikusteko, eta oso garrantzitsua da. Ez du esan nahi gizonak protagonista diren libururik ezin dugunik eduki, baizik eta oreka bat ikusi behar dugula: protagonista femeninoak eta maskulinoak; horrela, nolabait, ziurtatu ahal izango dugu neskatoek erreferenteen aniztasuna eta aberastasuna izango dutela beren irakurketetan.

2. Pertsonaia maskulino eta femeninoen garrantzia eta prestigioa.Irakurketetako pertsonaiek betetzen duten estatusa gizarte estereotipatuaren eta idazten duenaren ideologiaren isla ere bada, modu kontzientean edo inkontzientean.

Horrela, gizona mediku gisa eta emakumea erizain gisa etengabe agertzea saihestu nahi da, gizona nagusi gisa eta emakumea idazkari gisa, gizona soldatapeko langile gisa eta emakumea etxekoandre gisa, eta abar.

3.Etxeko lanak emakumeek bakarrik egiten dituzte?

Esan dezagun, gure ikasleei liburu bat aurkezten diegun bakoitzean, ideia hau botatzen dugula: egunerokoaren biziraupena, besteen zaintza, etxeko higienea, elikadura, etab., emakumeen kontua da, eta gizonek mota horretako eginbehar guztietatik ihes egin dezakete.

4. Etxetik kanpoko zeregin ordainduak gizonek bakarrik egiten al dituzte? Datu hori oso bitxia da haurren kontakizunetan agertzen diren pertsonaiei erreparatzen badiegu: ez dute kontuan hartzen, kontakizuna edozein urtetakoa izanda ere, emakumea aspaldidanik sartu dela lan-munduan eta, teorian (ez ditugu hemen landuko soldaten arteko aldeak, etab.), gizonarekiko berdintasun-egoeran dagoela lanari dagokionez.

5. Kiroletan, zientzian, abenturetan... beti dira gizonak protagonista? Zenbait liburu saiatzen ari da, duela urte batzuetatik hona, pertsonaiaren jarduera fisikoari eta sexuari buruzko kontakizunetan historikoki agertu diren aldeak orekatzen; hala ere, jarduera oraindik ere oso orokorra da. Fisika gizonari lotuta dago, arriskua, abentura, haratago joateko gogoa, ekintzetako abiadura, ezezaguna denaren aurrean ausardia...

6. Ausardia, erabakiak hartzea, erantzukizuna, anbizioa, kemena, jarduera, arrakasta soziala eta profesionala gizonei bakarrik dagokie? Gizonek esleituta dituzte, haurren istorio askotan, jaurtiketaren portaerak, ausardia, anbizioa, ekintzen aurreko erantzukizuna, pertsonaiaren heldutasuna, etab., eta afektibitatea ukatzen zaie.

7. Beldurra, negarra, emozioak, besteen zaintza, afektibitatea, sentsibilitatea, emakumeena bakarrik al da? Kontrako erreakzio gisa, emakumeak afektibitatearen, besteen zaintzaren, emozioen eta abarren esparruarekin lotuta daude.

8. Pertsonaia femeninoaren azken helburua ezkontzea edo gizon bat bikote gisa aurkitzea da? Ezaugarri hori oso ohikoa da haurren kontakizunetan, gazteetan, zineman, helduentzako literaturan eta abarretan. 9. Pastel tonua pertsonaia femeninoentzat bakarrik erabiltzen da? Ez da pastel tonuek, berez, desberdintasuna sustatzen dutela, baizik eta horietaz egiten den erabilera. Tradizionalki, pastel tonuak femeninoarekin lotzen dira, izan ere, neskei zuzendutako jostailuen iragarkiei eta tonuen erabilerari erreparatzea besterik ez dago. Gainerako koloreak dinamismoa erakusten duten koloreak dira, pasibotasuna, lasaitasuna, atsedena komunikatzen duten lpastel tonuen aldean.

10. Pertsonaia femeninoen ezaugarri fisikoak azpimarratzen dira? Are gehiago, pertsonaia femeninoren bat bere itxura fisikoagatik mespretxatzera ere iristen al da? Ezaugarri hori ez da haur literatura sexistarena bakarrik, publizitatean, zineman, gazte komikietan eta, oro har, komunikabide guztietan ere aurkitzen dugu. Alderdi fisikoa da emakumeen artean garrantzirik handiena duen gaietako bat. Horrela, emakumezko pertsonaia bat agertzen den bakoitzean, haren deskribapen fisiko xehatua egiten da, eta berehala nabarmentzen da edertasuna dagoela edo edertasunik ez dagoela.

11. Ilustrazioetan, honako egoera hauetakoren bat ematen da? Maleta bakarrik gizonentzat den objektu bat da. Amantala emakumeen objektu esklusiboa da. Gizonengan betaurrekoek adimena adierazten dute, emakumeengan edo ezer ez, edo emakume mingotsa. Egunkaria gizonen kontua da. Leihoaren atzean norbait agertzen denean, emakumea da. Sofa beti aitarentzat da...

3-IIIP BATEAN INTEGRATUTAKO ESKOLA-LIBURUTEGIA

Sexismoaren analisia gure eskoletan hezkidetza sartzeko eman beharreko lehen urratsa baino ez da. Ezin gara soilik geratu aldatu beharreko alderdiak aztertu eta aztertzeko planoan; aitzitik, beste urrats bat egin beharko dugu, eta neurri aringarriak hartzen saiatu, egoeraren azterketan aurkitzen dugun horretarako. Haur literaturaren gaian dagoen sexismoaren kasurako, argi dago kontuan hartu beharreko alderdi garrantzitsuenetako bat gure eskola-liburutegian, gure gela liburutegian, erosteko gomendatzen ditugun materialetan dela. Beraz, zer egin dezakegu eskola-liburutegian hezkidetza errealitate bat izan dadin gure eskolan eta egiten ditugun irakurketek genero-estereotipoak indartu ez ditzaten?

• Eskola-liburutegiko funtsek askotarikoak izan behar dute eta XXI. mendeko gizartean dagoen aniztasuna aurkeztu behar dute; horrela, errazagoa da estereotipoekin haustea, gizartea aberatsagoa baita haur literaturako liburuek normalean aurkezten dutena baino.
• Hori lortzeko, gure liburutegian estereotipoak modu argian hausten dituzten liburu eta baliabideak ere agertzea zaindu beharko genuke, gizonak zein emakumeak errespetatzen dituen genero-ikuspegiarekin egiten diren materialak, alegia.Beharrezkoa da, beraz, horrelako materialak eta baliabideak ezagutzea, eta horretarako oso erabilgarriak dira hezkidetzako irakurketen gidak, Gijongo Irakasleen Zentrotik egin dena bezala (behin orrialde horren barruan, beharrezkoa da "hezkidetzan" sartzea): http://web.educastur.princast.es/cpr/gijon/bibliotecas/guias.htm
• Gaur egungo liburutegiaren egoera biltzea : zenbat emakume agertzen diren, zein ekintzatan agertu ohi diren, zenbat emakumezko idazle dauden apaletan,...
• Liburu horien irakurketa kritikoa egitea liburutegian sartu aurretik.
• Haur eta gazte literaturaren hautaketan gizonezko eta emakumezko protagonisten kopuru nahiko orekatua egon dadin saiatzea.
• Emakumeen aurkako indarkeria aurkezten duen materiala baztertzea, emakumea objektu sexual gisa duen irudia ematen duena edo pertsonentzat argi eta garbi misoginoa eta iraingarria dena.
• Ikasleei egile mota bat baino gehiago aukeratzeko aukera ematea, eta, horretarako, askotan bertan ez dauden idazleak sartzea eskola-liburutegian.
• Eskola-liburutegiak jarduera zehatzak antolatzea, historian zehar emakumeek egindako ekarpenak ikusarazteko. Zenbait ikastetxetan, mota horretako jarduerak egin dira, eta irakasleek eta ikasleek motibazio handiz egin dituzte: emakume ospetsuen biografiei buruzko lehiaketak, emakume zientifikoei, artistei, literatei eta abarrei buruzko ikerketa txikien erakusketak, kaleei buruzko ikerketak, ikastetxe edo institutu inguruko emakumeak, ikastetxea dagoen inguruko emakume jakin baten informazioa bilatzea, emakumeek margotutako koadroen erakusketa,...

4.LABURPEN GISA

Hezkuntza bidezkoago, aberatsago eta modernoago batek estereotipoak haustea eskatzen du. Hala ulertzen dute gaur egungo legeek, hala ulertzen dute berdintasunean oinarritutako hezkuntzarekin konprometituta dauden irakasleek.

Horrela, irakurtzea sustatzeaz gain, berdintasunean irakurtzea ere susta dezakegu. IRAKURKETA, IDAZKETA eta IKERKETA PLAN bat, eta eskola-liburutegi batzuk, ondo antolatuta egoteaz gain, berdintasunean oinarritutako hezkuntzaren liderrak izan daitezen.

“Platero” aldizkarian argitaratutako artikulua

Egilea: Marian Moreno Llaneza

2009ko martxoa

Itzultzailea: Saioa López Eizagirre (2020)