HEZKIDETZAN ESKU HARTZEN talde-bloga

2015/12/13

ZER DA SEXISTA, HIZKUNTZA ALA ERABILERA?

HIZKUNTZA, HITZAK BAINO ZEOZER GEHIAGO

Porque las palabras no se las lleva el viento...

Hizkuntzaren erabilera ez sexista Hezkidetza mintegian nahiko landua nuela uste nuen baino gaia hemen berriro lantzerakoan konturatu naiz beti dagoela gauza pila gehiago ikasteko. Eskertzekoa da hainbeste esteka, bideo, irakurgai, liburu eta aukera izatea eremu interesgarri honetan sakontzeko.

Gai honetan agertzen diren ideia nagusiak azpimarratuko nituzke:

Hizkuntza ez da gertaera biologiko eta naturala, hizkuntza eskuratze kulturala da Teresa Meanak dion bezala.
Hizkuntzaren bitartez balioak transmititu eta errealitatea izendatzen eta interpretatzen ikasten dugu. Hizkuntzak identitate indibiduala nahiz kolektiboaren eraikitze prozesuan eragiten du estereotipo sexistak erreproduzituz edo gaindituz.
“Izendatzeko boterea: kultura zehatz bat konfiguratzeko boterea da, existitzen dena eta existitzen ez dena, naturala kontsideratzen dena eta ez dena kontsideratzen, ona dena eta ez dena. Hitzaren boterea jendarte zehatz bat gidatuko duten balioak aukeratzeko boterea da; baina, are gehiago, errealitate zehatz bat eraikitzeko boterea da”.
Gure jendarte patriarkalean emakumeak diskurtsotik kanporatuak egon dira eta duela gutxi hasi dira hitzaren boterea erabiltzen. Hori dela eta, nahitaezkoa da hizkuntzari eta diskurtsoari begirada feminista bat ematea.
Hizkuntza sexistaz hitz egiten dugu komunikazioan emakumeak subjektu bezala agertzen ez direnean eta agertzekotan, gutxietsiak, baztertuak, menpekotasun roletan, irainduak edo minduta agertzen direnean.
Hizkuntza sexista genero estereotipoak eta misoginia transmititzen dituen hizkuntza da.
Hizkuntzak eta errealitateak elkarri eragiten diote beraz, eta honen ondoren galdera bat agertzen zaigu: zer da sexista, hizkuntza ala erabilera? Aditu batzuen hitzak erabiliko ditugu honi erantzuna emateko:

Kultura sexistatik mintzaira sexista dator eta mintzaira sexistak kulturaren sexismoa iraunarazten du (Agurtzane Juanena).
Hizkuntza errealitatearen sortzailea da eta munduak sortua aldi berean (Uri Ruiz Bikandi).
Hizkuntzek ez dute beren egituragatik diskriminatzen. Hizkuntzak kultura jakin baten isla dira (Begoña Muruaga)
Ezin dugu hitz egin... hizkuntza sexistari buruz, baizik eta hizkuntzaren erabilera sexistari buruz... hizkuntzak... aukera ugari ematen baitu errealitate jakin bat deskribatzeko (Emakunderen proposamenetan).
Amaia Alvarez Uria: “harreman dialektikoa dago arauaren eta erabileraren artean, hau da, hizkuntzaren bi aldeek dute zeresana eta hauek biak kontuan izan behar dira sexismoa gaindituko bada.
Kultura/errealitatea da sexista, eta hori aldatuz gero, hizkuntza-sistema ere aldatuko da eta, honen ondorioz, ez dago hizkuntzan aldaketarik egin beharrik edo, behintzat, ez da lehentasunen arteko eginbeharra hizkuntzaren sexismoarena. Azken iritzi hau da zabalduena eta honen harira egin dira gaur egun ezagutzen ditugun gomendio asko; hauen arabera erabilera da sexista (hizkuntza-sistema ez da sexistatzat jotzen)

Euskarak -eta edozein hizkuntzak- aukera ematen digu era hezkidetzaile batez komunikatzeko. Euskarak genero gramatikalik ez duenez, askoren ustez ez da sexista ez hizkuntza, ezta bere erabilera ere. Baina euskarak badu genero bereizketa eta batzuetan desegoki erabiltzen dugu. “Inbertsio erregela” lagungarria izango da hori detektatzeko eta zuzentzeko, esaldi bat edo testu bat diskriminatzailea den ala ez agerian jarriko baitu.
Gaztelaniak sexuari loturiko genero gramatikala du, bertan maskulinoak plurala egiten du eta neutro bezala kontsideraturik dago. Hori dela eta gaztelaniak duen zama sexista euskararena baino askoz handiagoa da.
Jendarte patriarkalaren androzentrismoa hizkuntzaren erabileran islatzen da, berdin genero gramatikala duen edo ez duen, emakumeak diskurtsoan eta sinbolikoan ikusezinak bihurtzen dira, beren historia, esperientzia eta ekarpenak isilaraziz. Testu bat irakurtzean edo ahozko mezu bat jasotzean, maskulino hegemonikoa agertzen da eta errealitateari buruz egiten dugun irudia gizonena izaten da. Emakumeak beraiei esleituriko rol estereotipatuaz aipatzean agertzen dira soilik.

Aipaturiko gaien inguruko ikerketa edo proposamen baten aipamena egingo dut interesgarria iruditu zaidalako. Proyecto Parekatuz: comisión de utilización no sexista del lenguaje y de la imagen.

https://www.dropbox.com/s/dugj0ebznuzciq8/guia_para_la_revision_con_perspectiva_de_genero.pdf?dl=0

Hurrengo informazioari eman diot garrantzia esaten duenagatik eta egina dagoen datagatik ikusteko zer mantso goazen esparru honetan ere:

Como explica el folleto editado por Emakunde, "El lenguaje, más que palabras", «El proceso de simbolización de la realidad tiene unas implicaciones importantes en el desarrollo de la identidad personal y social. Los niños (varones) son siempre nombrados, son los protagonistas de las acciones y cuentan con modelos de referencia con los que se pueden identificar. Esto tiene repercusiones en su autoconcepto y autoestima y, en ocasiones, les genera una "sobreidentidad", se creen capaces de hacer cualquier cosa sin valorar los riesgos. Las niñas, sin embargo, no son nombradas; en raras ocasiones son protagonistas de las acciones y no disponen, a través del lenguaje, de modelos con los que identificarse. Las consecuencias de esta invisibilización, exclusión o subordinación pueden tener reflejo en una menor autoestima y en la creación de una "subidentidad"».

LA INTERVENCIÓN DE LAS INSTITUCIONES

Por todo lo anterior ciertas instituciones han editado unas guías para evitar el sexismo y el androcentrismo en el lenguaje que quizá toda persona con sensibilidad debería conocer. Algunos de estas guías son:

Igualdad de sexos en el lenguaje (1986), Comisión de terminología en el Comité para la igualdad entre mujeres y hombres del Consejo de Europa.
Recomendaciones para un uso no sexista de la lengua (1990), UNESCO.
Nombra en femenino y en masculino (1995), NOMBRA: Comisión Asesora sobre Lenguaje del Instituto de la Mujer.
El Lenguaje, más que palabras. Emakunde/Instituto Vasco de la Mujer. 1998. Vitoria/Gasteiz

Estos folletos instan en primer lugar a nombrar a las mujeres y sus experiencias, y en segundo lugar a la utilización de un lenguaje neutral. Han sido necesarios porque se sabía que se carece de instrumentos suficientes para detectar el sexismo y el androcentrismo en los textos y en el discurso público, ya que se nos ha enseñado a ver y leer con mirada androcéntrica.

Necesitábamos unos "ojos" para des-familiarizar ciertos recursos lingüísticos que afectan profundamente a la vida de mujeres y hombres y que se utilizan constantemente en la redacción. La justificación administrativa para la elaboración de todos esos opúsculos radicaba en el "Informe del Director General de UNESCO sobre la revisión de todos los textos fundamentales para velar por la utilización de fórmulas y términos de género neutro" (UNESCO, 1986 y 1990), las Recomendaciones del Secretario General del Consejo de Europa de 1986 y la Recomendación del Consejo de Ministros del Consejo de Europa aprobada el 21 de febrero de 1990, que decía literalmente:

«El Comité de Ministros [...], Subrayando el papel fundamental que cumple el lenguaje en la formación de la identidad social de los individuos y la interacción existente entre lenguaje y actitudes sociales;

Convencido de que el sexismo que se refleja en el lenguaje utilizado en la mayor parte de los estados miembros del Consejo de Europa -que hace predominar lo masculino sobre lo femenino- constituye un estorbo al proceso de instauración de la igualdad entre mujeres y hombres, porque oculta la existencia de las mujeres, que son la mitad de la humanidad, y niega la igualdad entre hombre y mujer;

Advirtiendo, además, que el empleo del género masculino para designar a las personas de ambos sexos provoca, en el contexto de la sociedad actual, incertidumbre respecto a las personas, hombres o mujeres, de que se habla; [...]

Recomienda a los gobiernos de los Estados miembros que fomente el empleo de un lenguaje que refleje el principio de igualdad entre hombre y mujer [...]».

(Recomendación del Consejo de Ministros del Consejo de Europa del 21 de febrero de 1990)

Hau guztia ikastetxean/jendartean lantzeko erronkak:

Hezitzaileok badakigu autokontzeptu positibo bat eraikitzeko zein garrantzitsua den identifikazio ereduak izatea eta horregatik du hizkuntzak hain eragin handia neska eta mutilen, edozein haurraren garapen pertsonalean. Horregatik, emakume- eta gizon-eredu anitzak errepresentatzeaz gain, hitz egiteko era zehatzago erabili beharko dugu errealitate osoa islatzeko. Hori dela eta, ezagutzen ditugun kontzeptu batzuk hobeto definitzeko, orain arte izena ez zuten egoerak eta egoera berriak bistaratzeko hitz berriak sortzea (birkontzeptualizatzea, edota berrizendatzea) lagungarria izango da.
Garrantzitsuak dira feminismoak egindako ekarpenak
Emakumeak eta gizonak diskurtsoan izendatuta egotea ezinbestekoa da, baina ez da hori bakarrik, mentalitatearen aldaketa behar da, ikuspuntua aldatu. Guztion historia, interes, kezkak, nahiak, jarduerak eta ekarpenak diskurtsoaren objektu bihurtu.
Erabiltzen dugun hizkuntzaren sexismoaz ohartu eta duen androzentrismoa agerian jarri.
Hizkuntzaren erabilera ez sexistarako gomendioak eztabaidatu eta praktikara eraman.
Kontuz eremu ez formaleko espresioekin: txisteak, bromak, umorea … Sexismoa eliminatu.
Irudiei arreta berezia jarri jendartean dugun aniztasun anitza islatzeko, mezua ez maskulinizatzeko eta genero estereotipoak gainditzeko.
Emakumeen (neska, nerabe, gazte, heldu eta nagusien) esperientziak eta interesak diskurtsoan eta ikasgaietan barneratu.
Genero kutsadura saihestu: Androzentrismoa eta sexismoaren ondorioz, izen neutroak genero bakar batekin identifikatzen dira. Honela, karguak, lanbide eta egoerak sexu bati edo beste bati egokitzen zaizkio. Sendagilea, dekanoa, futbolaria, arkitektoa, nagusia… oro har gizonekin lotzen diren bitartean,garbitzailea, ileapaintzailea, idazkaria, zerbitzaria… emakumeekin lotzen dira. Beraz, hauek erabiltzerakoan kontuan izan behar dugu emakume zein gizonentzat izan daitezkeela, edo gizon zein emakumeez aritu gaitezkeela.
Maskulino orokortzailea saihestu: Gaztelaniaren eraginez, euskaraz ere emakumeak eta gizonak osatutako taldeak izendatzeko batzutan maskulino plurala erabiltzen da, edo gizonak erreferenteak direnean. Hau da gaztelerazko "maskulino orokortzaile faltsua" deitzen dena, emakumeak baztertu eta ikusezinak egiten dituena. Ez da egia maskulino honek emakumeak ere barneratzen dituenik. Askotan maskulinoa erabiltzen dugu sinbolikoki gizonengan pentsatzen ari garelako, eta ez gizon eta emakumeengan.

o Las palabras importan

Las palabras no son neutrales. Ellas son creaciones culturales construidas dentro del paradigma patriarcal que toma al hombre y a lo masculino como modelo de lo humano. Las palabras creadas dentro de este paradigma sirven a los hombres para mantenerse como centrales a la experiencia humana de tal manera que las mujeres y la experiencia femenina son borradas, marginadas o presentadas como poco importantes.

El poder de nombrar, es decir de crear y definir las palabras, de crear y definir las reglas gramaticales de un lenguaje determinado, de proporcionar a las cosas identidad, evocándolas y estableciéndolas como puntos de referencia o relacionándolas unas con otras, es el poder de conformar una cultura determinada, es el poder de establecer lo que existe y lo que no existe, lo que se considera natural y lo que no lo es, lo bueno y lo malo. El poder de la palabra es el poder de escoger los valores que guiarán a una determinada sociedad pero más aún, es el poder de crear una determinada realidad. (Diccionario de la transgresión feminista)